چکیده:
آل مسافر (سالاریان یا کنگریان)، از جمله حکومتهای قرن چهارم هجری است که در دیلم شکل گرفت و حاکمیت خود را به شمال غرب ایران بسط و توسعه داد. تاریخ این حکومت، که به دو شاخه دیلم و آذربایجان تقسیم گشته است، به طور کامل و واضح شناخته نشده است و گمان میرود آخرین حاکمان آل مسافر توسط اسماعیلیان الموت از بین رفته باشند. آل مسافر، اعتقادت شیعی اسماعیلی، از گونه قرمطی آن، داشتند و به امامت خلفای فاطمی وقت، معتقد نبودند. سکهای از آنها برجای مانده که شعائر حک شده بر آن، نشان دهنده این اعتقاد آل مسافر است. گزارش هائی از حضور زیدیان در مناطق تحت حاکمیت مسافریان و همچنین بروز و ظهور حرکتها و رسوم مبتنی بر فرهنگ انتظار در مناطق تحت حاکمیت آنها در دست است. پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانهای، جلوههای بروز و ظهور تشیع در دوران آل مسافر را تبیین و بررسی نماید.
خلاصه ماشینی:
"(نک: باسورث، 1381: 292- 293) 2- شاخه دیلم آل مسافر وهسودان بن محمد در تارم با آنکه حریف قدرتمندی مانند رکن الدوله بویهی در برابر خود داشت، با قدرت حکم می راند و به زنجان، ابهر، سهرورد و همچنین به بخشی از قزوین نیز دست یافت و چندین دژ نو بنیاد نهاد.
(نک: ابن مسکویه، 1376: 6/61) به سبب اختلافات مذهبی بین وزیر شیعه مذهب و دیسم خارجی مسلک، نهایتا بین آنها اختلاف ایجاد شد و ابوالقاسم علی بن جعفر به نزد مرزبان پسر محمد بن مسافر رفت و چون مرزبان نیز مانند او کیش باطنی داشت، مرزبان او را به وزارت برگزید.
3 (شترن، 1345: 51-52؛ ترابی طباطبائی، 2535: 14) شترن در تفسیر این سکه یادآور میشود که «با آن که وهسودان در روی این سکه و نیز سکه دیگری اسماعیلی بودن خود را آشکار ساخته است، مرزبان ابن محمد چنین کاری نکرده است.
در اینجا این سئوال پیش میآید که آیا الثائر در اثر اضطرار مجبور به پناه بردن به مسافریان شده و یا اینکه تشابه اعتقادات عام شیعی دو گروه او را نزد مسافریان اسماعیلی مذهب رهنمون کرده است؟ آیا در این زمان کسانی از زیدیان در آذربایجان میزیستهاند که الثائر برای کمک خواستن از آنها رهسپار آذربایجان گشته است؟ در پاسخ به سئوالات فوق میتوان گفت تشابهات عام اعتقادی با مسافریان (که شیعه اسماعیلی بودند) از دلایل عزیمت الثائر به آذربایجان بوده است، در رابطه با وجود زیدیان در آذربایجان نیز نباید حضور سپاهیان دیلمی زیدی مذهب را در این زمان در آذربایجان، از نظر دور داشت."