چکیده:
در نیمه دوم قرن دهم هجری در تبریز قیامی به وقوع پیوست که در نوع خود منحصر به فرد بود. تصور میرود که این قیام از بازتابهای قیامی باشد که در سده های هشتم و نهم هجری در خراسان و آناتولی به وقوع می پیوست و مشارکت طبقات مختلف شهری، به ویژه پیشه وران و صاحبان حرفه را در پی داشت. در این مقاله کیفیت این قیام و الهامگیری آن از سایر قیامهای مردمی سده های پیشین مشخص میشود و در این واکاوی، از جزء به جزء یافته ها و شواهد بهره یابی میشود تا تصویری کلی از آن فراچنگ آید.
خلاصه ماشینی:
"(در مورد ورود شاه اسماعیل به تبریز و اعمال او نگاه کنید به: خواندمیر،1353: 8-467؛ عالم آرای صفوی،1363: 6-64؛ جهانگشای خاقان،1986: 7-145، قاضی احمد قمی،1359: 3-72) طلیعه قیام بهنظر میرسد که شدت عمل شاه اسماعیل و به دنبال آن حمله سلطان سلیم به تبریز و غارتها و مصادرههایی که صورت گرفت و نیز ستمها و شدت عمل صفوی در تبریز، مردم را در آستانه قیام علیه آنها قرار داده است.
(روملو،1357:587؛ قمی،1359: 584) نام سرکردگان قیام در محلات که تقریبا موقعیت شهر را در اختیار گرفتند در منابع به قرار زیر ثبت شده است: پهلوان یاری در محله سنجار، پهلوان نشمی درمحله ویجویه، پهلوان شرف پسر مصطفی لنگ در محله سرده، پهلوان شیخی گازر در محله مهادمهن، پهلوان آقا محمد در محله نوبر، پهلوان عوض در میدان صاحب تبریز، پهلوان اصلان در محله اعلا، پهلوان میرزای ملکانی همراه گوگجه در محله شتربان، پهلوان علای حسن جان در محله ششگلان.
هجوم پیاپی عثمانیان به ایران و شورشهای محلی درون حکومتی، از جمله شورش القاصمیرزا فرزند شاه تهماسب و شورش گیلان، حکومت را از نظر روحی و اقتصادی در تنگنا قرار داده بود و این که شاه تهماسب در مقابل درخواست اطرافیان از برای شدت عمل در تبریز، عقیده داشته که باید راه ملایمت پیش گرفت تا ملک چندان ویران نشود و رعایا به قتل نیایند، گویای این واقعیت است.
(همان: 590) با این که در باب دعاوی و اهداف قیامکنندگان مطلبی در منابع ثبت نشده، اما از اقدامات بعدی شاه تهماسب در تبریز پیداست که این قیام برای انجام اهدافی صورت گرفته است."