چکیده:
منطقه قفقاز در دوره صفویه برای پادشاهان صفویه اهمیت دو چندانی داشت. در این منطقه اقوام مختلفی زندگی میکردند که چرکسها یکی از این اقوام بودند. ورود آنها به دولت صفویه به دوران قبل از تشکیل حکومت صفویه بر میگردد؛ زمانی که شیخ جنید و حیدر در تکاپوی جهاد و غزا و به دست گرفتن قدرت در این منطقه به مقابله با این قوم رفتند. از آن زمان به بعد اسرای زیادی از چرکسها گرفته شد. ولی اوج به اسارت گرفتن چرکسها در دوره شاه طهماسب بود. چرکسها قبل از شاه عباس اول هم تکاپوهایی برای سهیم شدن قدرت داشتند. با به تخت نشستن شاه عباس اول و ایده تشکیل نیروی سوم، از چرکسها هم به صورت گسترده در ارتش استفاده شد. بر این اساس هدف اصلی در این پژوهش بررسی چگونگی ورود چرکسها به عنوان یکی از اقوام قفقازی به دولت صفویه است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که چرکسها قبل از دیگر اقوام قفقازی به دولت صفویه راه پیدا کردند. مسئله جهاد با چرکسها قبل و بعد از تاسیس صفویه راه را برای ورود چرکسها به عنوان یکی از اجزای نیروی سوم به ایران باز کرد و بعدها با سیاستهای شاه عباس اول، آنها به قدرت زیادی در دوره صفویه دست پیدا کردند. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات آن کتابخانهای میباشد.
خلاصه ماشینی:
"از آنجایی که محمد خدابنده مشکل بینایی داشت نمیتوانست جانشین خوبی باشد؛ اما اینکه رقیب جدیدی برای اسماعیل پیدا شد به خاطر تلاشهای معصوم بیگ صفوی بود که از مقامات قدرتمند دربار بود که به ریاست دیوانسالاری رسید و از آنجایی که سرپرستی پسر سوم طهماسب، حیدر میرزا بود تمام تلاش خود را برای به تخت نشستن او انجام داد و او را وارد صحنه رقابت کرد(سیوری،66:1384).
اما یکی از دشمنان پریخانخانم به نام میرزا سلمان که در گذشته وزیر شاه اسماعیل دوم بود و در کینهورزی اسماعیل دوم علیه پریخان خانم نقش داشت(حسینی قمی،1363: 2/657)، در این حین از فرجام خود ترسید و چون اعتمادی به پریخانخانم و شمخال چرکس نداشت، تصمیم به رفتن به شیراز گرفت(اسکندر بیگ،1377: 1/344)، تا شاه جدید و همسرش را از فعالیتهای شاهزاده خانم جاهطلب در پایتخت آگاه سازد.
اسکندر منشی در خلال وقایع یکی از این لشکر کشیها بیان میکند که در حالی که شاه طهماسب به جنگ و جهاد با گرجیان مشغول بود، القاص میرزا با تعدای از لشکریان خود به چرکسها حمله کرد(اسکندر بیگ،1377: 1/139).
شاه طهماسب صفوی بعد از شیخ جنید دومین فرد از خاندان صفوی بود که با یک زن چرکسی ازدواج کرد و این ازدواج راه را برای قدرت طلبی چرکسها افزایش داد؛ چرا که شمخال خان چرکس برادر زن چرکسی شاه طهماسب به همراه خواهر زاده خود پریخانخانم توانست در وقایع بعد از مرگ شاه طهماسب تا به تخت نشستن محمد خدابنده نقش اساسی بازی کرده و حتی در این بازی قدرت هم چرکسها وارد شده بودند و زمانی میخواستند که به نفع یکی از شاهزادگان صفوی خود کودتا کنند."