چکیده:
شریعت مقدس اسلام در راستای تحکیم بنیان خانواده تکالیفی را برای همسران وضع نموده که ترک این وظایف، نشوز نام دارد و احکام و آثاری بر آن مترتب میشود؛ البته گاهی همسران در پی عواملی اجازه دارند وظایف خویش را نسبت به دیگری انجام ندهند. در این صورت نشوز محقق نشده و احکام و آثار آن نیز برداشته میشود. این موارد ویژه را «موانع و استثنائات نشوز» نامیدهاند. بسیاری از اختلافات همسران بدان سبب است که به حقوق و وظایف شرعی و قانونی خویش آگاهی ندارند و از سوی دیگر، منابع فقهی نیز بعضی از «موانع نشوز» را به صراحت بیان نکردهاند؛ بنابراین بررسی مواردی که امکان دارد جزو استثنائات نشوز باشد، ضروری به نظر میرسد. ترک وظایف همسران در برابر یکدیگر، ممکن است به عواملی مانند عذر شرعی یا عرفی و گرفتن حقی مثل مهریه و نفقه بازگردد. در این مقاله ابتدا، به برخی وظایف همسران نسبت به یکدیگر اشاره شده وسپس به بررسی موانع و استثنائات تحقق نشوز زن و مرد از دیدگاه فقهی پرداخته شده است. در نهایت ثابت میشود که اگر ترک وظایف همسران به علت عذر شرعی یا عذر عرفی یا احیای حق باشد، در بعضی موارد به نشوز نمیانجامد. نوآوری مهم این تحقیق آن است که نشوز برای مردان نیز اثبات شده است که در کتابهای فقهی بررسی نشده است و استنباط نویسنده میباشد.
خلاصه ماشینی:
"در صورتی که یکی از همسران به وظایف خویش در برابر دیگری عمل نکند، در حقیقت حق او را ادا نکرده است و این همان معنای نشوز است؛ اما چیزهایی که وظیفه زوجین در برابر یکدیگر قرار داده شده است، در بعضی موارد از عهده آنها ساقط میشود و انجام آن بر زوجین واجب نیست، بنابراین حقی از طرف مقابل ساقط نشده و نشوز صورت نگرفته است.
(شبیری زنجانی، 1419ق، ج22، ص 7024) ناگفته نماند تعارض حرج زوج با حرج زوجه قابل پذیرش است؛ ولی بخش اول استدلال که نسبت بین عسر و حرج و تمکین نکردن قبل از قبض را عموم و خصوص من وجه بیان کرده است، در رد این دلیل کافی نیست؛ زیرا در هر حال وقتی حکمی حرجی باشد، از عهده مکلف ساقط است؛ چه آنکه در صورت عمل نکردن به آن هم حرج باشد یا نباشد.
خروج از منزل برای احیای حق هر گاه گرفتن حق زن از شوهر یا شخص دیگر، منوط به خروج از منزل باشد یا زن برای گرفتن حق دیگری یا شهادت دادن نیاز به خروج از منزل داشته باشد، آیا میتواند بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود؟ میتوان گفت در جایی که حق خود زن در میان است و حق کسی در میان است که احیا نکردن آن باعث ضرر و عسر و حرج برای زن میشود، در این صورت ادله «لا ضرر» و «لا حرج» بر ادله «وجوب اذن» حکومت دارد و زن میتواند بدون اذن شوهر از خانه خارج شود؛ همچنین اگر احیای حق، وظیفه شرعی زن باشد، مثل جایی که دفاع از حق مظلومی که غیر این زن نمیتواند این کار را انجام دهد، در این صورت نیز اذن شوهر لازم نیست، اما در مواردی که زن به عسر و حرج نمیافتد یا احیای حق، وظیفه شرعی او به حساب نمیآید، نمیتواند بدون اذن شوهر از منزل خارج شود."