چکیده:
علت اصلی پیدایش مشروطیت درایران تاسیس عدالتخانه بود که به اختلافات ومشکلات مردم رسیدگی نماید.علاوه بر محافظت از منافع وحقوق آنان ،از دیکتاتوری وبی قانونی درکشورنیز جلوگیری کند.این روند در نهایت منجر به تشکیل مجلس شورای ملی شد.اما تشکیل مجلس به خاطر وجودعناصری وابسته درمیان نمایندگان وعملکرد ضعیف آنان نه تنها مشکلی را برطرف نکرد بلکه زمینه دیکتاتوری رضاخان را نیز فراهم آورد.سه مجلس اول تا سوم مشروطه ،هریک به دلیلی بسته شد.مجلس چهارم نیز پس از یک دوره طولانی فترت پس از کودتای ١٢٩٩شروع به کار کرداما در دوره فعالیت این مجلس وبه ویژه مجلس پنجم تلاشهای فراوانی برای تغییر نظام سیاسی مشروطه صورت گرفت .از یکسورضاخان تمام تلاش خود را مصروف به دست آوردن مطلقه قدرت نمود واز سویی دیگر نیروهای وفادار به مبانی مشروطیت براین باور بودند که تحول نظام سیاسی به منزله بازگشت مجدد دیکتاتوری وبربادرفتن آرمانهای مشروطیت خواهد بود.اگرچه دراین دو دوره مجلس نمایندگان روحانی وعلما تلاشهای بسیار خوب ومفیدی انجام دادند ولی این فضای بوجودآمده بویژه در مجلس پنجم مانع از جلوگیری اهداف رضاخان شد.
خلاصه ماشینی:
"همچنین در پی یافتن پاسخ به این سوالات اساسی است که برخورداین نمایندگان با رضاخان وعوامل آن چگونه بوده است ؟اقدامات نمایندگان روحانی برای مقابله با دیکتاتوری رضاخان به چه نحوی بوده است ؟به همین منظور دراین مقاله ابتدا به عملکرد نمایندگان روحانی در مجلس چهارم میپردازیم سپس مجلس پنجم وعملکردنمایندگان روحانی را مورد ارزیایی قرار میدهیم ؟ مواضع علما درقبال حکومت در دوره مشروطه با روی کار آمدن صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع ،مناسبات دین و دولت در ایران تحول بنیادین یافت و روحانیان شیعه خود را شریک قدرت سیاسی حاکم یافته ، در یک قدمی قدرت و در کنار پادشاهان و امرا قرارگرفتند.
١) سردار سپه رضاخان که در عکس العمل نسبت به این واکنش ها در مجلس قول داده بود که شخصا به این موضوع رسیدگی خواهد کرد،اما آنچنان که از اسناد و مدارک بر می آید هیچ اقدامی صورت نپذیرفته بود، چرا که برای مثال سید محمد علی شوشتری نماینده گرگان در جلسه ١٩٨مجلس پنجم بیان می دارد:«اخیرا بی سیم از قول نماینده ابن سعود یک چیزهایی توی این مملکت منتشر کردند اگر حقیقتا اصل قضایا واقع نشده است کمیسیون محترمی که رئیس محترم دولت (سردار سپه ) آمده است اظهار کرده است و مجلس معین کرد، کمیسیون محترم این قضیه را تکذیب بفرمایند و اگر واقع شده است و برای نظریات سیاسی برای آن احساسی که در مسلمانان دیگر تولید شد که دست هیچ متجاوز و متجاسری نباید به مکه و مدینه دراز شود»."