چکیده:
عصر صفویه در احداث کاروانسرا از نظر کمیّت با دیگر دورههای تاریخی ایران متفاوت است به گونهای که از آن دوره با عنوان عصر طلایی کاروانسرا یاد شده است. توجّه خاص به ساخت کاروانسرا به هدف ایجاد تسهیلات در امر رفتوآمد کاروانهای تجاری و نیز افزایش سطح رشد تجاری در کشور بوده است. صفویان با اقداماتی نظیر تامین امنیت و ثبات سیاسی، کاهش هزینههای مسافرت، احداث جادههای مناسب و تساهل مذهبی در تعامل با اروپائیان مسیحی دیدار کننده از ایران، احداث تاسیسات اقامتی درون شهری و بین راهی برای مسافران و کاروانیان موجب افزایش رفتوآمد کاروانهای تجاری به کشور شدند. افزون بر پادشاهان صفوی، حکام ایالات، خیّرین و حتی برخی مقامات محلی نیز به امر همین پادشاهان یا با تاسی از آنان، کاروانسراهای متعدّدی برای سکونت کاروانیان بنا کردند که از این حیث تاثیر چشمگیری در افزایش حجم مبادلات تجاری در کشور داشت. هدف اصلی این پژوهش بررسی اقداماتی است که در عصر صفویه توسط پادشاهان این سلسله در راستای رشد کاروانسراها انجام گرفته است و نشان داده است که توجه به رشد اقتصاد داخلی و بهرهگیری از ظرفیت بازرگانی و دادوستد موجب گسترش تاسیسات رفاهی نظیر کاروانسرا برای اسکان و استراحت کاروانیان شد.
خلاصه ماشینی:
(نوربخش ،١٣٧٠: ١٦٣) ایران عصر صفوی همانند ایران کنونی ، حلقۀ ارتباطی بسیار مهمی در ترددهای بین المللی بود؛ دست کم یکی از مسیرهای جاده ابریشم از این کشور عبـور مـیکـرد و 44 در نتیجه شاه عباس به دلایل اقتصـادی و نظـامی دسـتور سـاخت شـبکۀ متراکمـی از جـاده هـا بـا کاروانسراهای متعدد را داد.
(کلایس ، ١٣٨٨: ٥٣) شاه عباس که به خوبی میدانست یکی از عوامل و اقدامات اولیه و مهم در راستای گسترش و رونق تجارت در کشـور، وجـود راه هـای کـاروان رو مناسب و احداث پل های ارتباطی است ، از همان سال های ابتدایی حکومتش بر آن شد تـا بـه ایـن امور رسیدگی کامل کند.
در بیستون که در غـرب ایـران اسـت و در مسیر بین همدان و کرمانشاه قرار دارد، ساختمان قدیمیتر زمان شاه عباس اول جای خود را بـه کاروانسرای صفوی بزرگ تری داد که بنا به کتیبۀ ساختمان مربـوط بـه دوره شـاه سـلیمان صـفوی است .
(کارری،١٣٨٣: ١٦٢) برقـراری امنیـت در ایـن دوره خصوصـا ایـام سلطنت شاه عباس اول ، به گونه ای محسوس بود که تاورنیه در سفر خـود پـس از ورود بـه ایـران مینویسد: «پس از پشت سر گذاشتن خاک عثمانی و ورود به ایران ...
(تاورنیه ،١٣٨٣: ٥٢؛ دلاواله ،١٣٧٠: ٦٣ ـ ٦٢؛ ملکم ، ١٢٥٥: ١٧٦) دلاواله در مورد اعطای آزادیهای مذهبی در این دوره توضیح میدهد که در جلفای اصـفهان ده کلیسا وجود دارد و در خود اصفهان نیز دو کلیسا جهت اجرای مراسم مذهبی مسـیحیان سـاخته شده است .