چکیده:
سلطنت پنجاه ساله ناصرالدین شاه را می توان نقطه عطف آشنایی ایرانیان با مفاهیم و ارزشهای غربی و اقتباس از تجدد دانست. در این دوره از یکسو استبداد سنتی گفتمان سیاسی مسلط بر جامعه است، از سوی دیگر به واسطه مراودات ایرانیان با غرب، و ورود مظاهر مدرنیته، گروه های صاحب اندیشه ای (منورالفکرها )پدید آمدند که دست به انتشار روزنامه های فارسی زبان در خارج از کشور زدند. بسیاری از این روشنفکران به دلیل فضای استبدادی و بسته داخلی که در قالب سانسور نمایان بود، مجبور به مهاجرت و تبعید از میهن شدند و برای مبارزه باحکومت استبدادی ناصری مطبوعات برون مرزی را تشکیل داده و از این طریق به آگاه سازی مردم با مفاهیم و اندیشه های جدید برآمدند که سرانجام به چالش میان گفتمان های سیاسی جدید با گفتمان استبدادی منتهی شد. این مطبوعات گفتمان های جدید سیاسی را با محوریت اندیشه ترقی و نوسازی، مشروطه خواهی، مخالفت با استبداد و حاکمیت قانون اشاعه می دهند و باعث تحول ادبیات سیاسی و فرهنگ سیاسی در جامعه ایران آن دوره می گردند. بنابراین شناخت گفتمان های سیاسی در دوره ناصری بدون بررسی سیاست ها ، اهداف ،آرا و افکار روشنفکران و مهم تر از آن مطبوعات برون مرزی دوره ناصری (روزنامه اختر)، ناقص و بی سرانجام است.
این مقاله در پی بررسی گفتمان های سیاسی جدیدی که در مطبوعات اپوزیسیون برون مرزی نمود یافته ، همچنین درصدد پاسخ به این سوال است که مطبوعات یاد شده با جهت گیری های ظاهرا متفاوت، در شکل گیری گفتمان های سیاسی جدید به چه میزان تاثیر گذار بودند؟
روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه ای، و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است.
خلاصه ماشینی:
در این زمان روزنامه های فرنگسـتان مطالبی در این خصوص می نوشتند که اختر به انتقاد از آنها بر می خیـزد(همـان ، ١٢٩٨، س ٧، ش ٥، ٢٠٢٢) همچنین زمانی که ناصرالدین شاه در سفرهای بعدیش به فرنگ بـا کمپـانی هـای اروپـا 19 برای ساخته شدن راه آهن ایران وارد مذاکره مـی شـود اختـر بـه انتقـاد از مخـالفین امتیـاز رویتـر پرداخته و می نویسد:«امیدواریم که این امتیاز به طور مطلوب داده شده و دراندک زمانی شروع بـه ساختن راه آهن بشود و محسنات و فوائد آن را دولت و اهالی ایران به چشم خـود مـی بیننـد، در زمان بسیار کمی در معموری ملک و رفاه و ثروت و سامان مملکت تفاوت بسیار مشهود می شـود و کسانیکه منکر راه آهن در ایران بودند خودشان به کمال خجلـت اعتـراف مـی کننـد کـه چقـدر قصور کرده اند و ظلم درباره وطن شده است که تا کنون عقب مانده انـد چنانچـه ریـیس جمهـور فرانسه نخست به ساخته شدن راه آهن اعتراض سخت نمود ولی در ثانی که از فوائـد و منـافع آن آگاهی حاصل کرد از این اعتراض خود همواره اظهار انفعـال و خجلـت مـی کـرد»(همـان ، ١٢٩٩، س ٨، ش ١٤، ٢٤٩٠) نظامی گری که یکی دیگر از ویژگی های گفتمان دولت آمرانه است روزنامه اختر بـه آن پرداختـه که آن را در فرایند نوسازی نظام و اصلاحات قشون به عنوان نمودی از تجدد خـواهی ناصـرالدین شاه نشان می دهـد(همـان ، ١٢٩٣، س ٢، ش ٢٦، ١٠٣).