چکیده:
تاسیس و اداره مدارس ارمنی از ابتدای اسکان ارمنیان تاکنون با جدیت و پشتکار ویژه ای از سوی مسئولین مذهبی ارامنه و روشنفکران و متمولین ارمنی همراه بوده است. ولی در پروسه زمان از آنجا که ارمنیان ایران به عنوان یک اقلیت مذهبی محسوب می شده اند، مراکز آموزش و مدارس ارامنه نیز تحت تاثیر تحولات سیاسی و اقتصادی کشور و شهرهای مناطق گوناگون قرار می گرفت و با رشد و افول متناوبی همراه بوده است. اینکه چه عواملی در تاسیس و اداره بهینه مدارس ارمنی در ایران کنش داشته اند در این مقاله سعی شده است تا با بررسی تاریخی عوامل و انگیزه های تاسیس مدارس ارامنه و ترکیب و سازماندهی آموزشی مفاد آموزشی این مدارس عوامل انسانی و اقتصادی و سیاسی و اجتماعی موثر در ایجاد این مراکز آموزشی با یک دید علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مورد جمع بندی قرار بگیرند.
خلاصه ماشینی:
در همان زمان میسیونرهای خارجی نیز مدارسی در محله ارمنیان دایر کردند، در این مدارس تحصیل برای دانش آموزان ارمنی رایگان بود و به هر دانش آموز کتاب ، لوازم التحریر، و لباس مـی دادند.
اسقف اعظـم گریگـوریس هوهانسـیان ، پیشـوای مـذهبی ارمنیـان جلفای اصفهان و هندوستان ، با توجه به وضـع مـدارس جلفـا و پراکنـدگی آنهـا تصـمیم گرفـت مدرسه ای به سبک مدارس اروپا بنا کند، تا دانش آموزان پسر در یـک مجتمـع آموزشـی تحصـیل کنند، او در سال ١٨٨٠ م /١٢٩٧ هـ.
این دانش آموز نیز تعهد سپرده بود که پس از بازگشت بـه ایران سه سال در مدرسه هایگازیان تدریس کند.
همزمـان میسـیونرهای پروتستان آمریکایی در محله ارمنیان ، مدرسه ای دایر کردند و بـرای جلـب دانـش آمـوزان ارمنـی تحصیل در این مدرسه رایگان بود و به دانش آموزان کتاب ، لوازم تحریر، لبـاس و کفـش نیـز مـی دادند و هفته ای دو قران پول توجیبی به هر دانش آموز پرداخت می شد.
در شـهرها و روسـتاهای ارمنـی نشـین آذربایجـان تعـداد ٧٠ مدرسه دایر بود و نوباوگان ارمنی در این مدارس تحصیل می کردند هر کلاس حـداکثر ٤٠ دانـش آموز داشت .
در سال تحصیلی ١٩٠٠-١٨٩٩ /٧٩-١٢٧٨ هـ ش تعداد دانش آموزان مدارس ارمنیان ٤٠٢ نفر و به این شرح بود: مدرسـه مرکـزی ١١١ نفـر، مدرسه کاتارینای مقدس ١٣٢ نفر کلاس تهیه و کودکستان ١٥٩ نفر.