چکیده:
ویشنوپورانه، یکی از هجده پورانه اصلی و از جمله متون اصلی فرقه ویشنوه آیین هندو است. در این متن، با تلفیق اسطوره های کهن هندویی و دستاورد مکاتب مهم فلسفی هند، همچون ودانته و سنکهیه، ساختار منسجمی از خداباوری هندویی به تصویر کشیده شده و خدایان متکثر ادوار مختلف در الهیاتی وحدت وجودی هضم شده اند. ازاین رو، متن مناسبی برای آشنایی با صورت تکامل یافته باور به خدا در آیین هندو می باشد. این نوشتار، با رویکرد اسنادی ـ تحلیلی، دیدگاه این متن در مورد مهم ترین مسائل خداشناسی را استخراج و با ارائه تبیین منطقی از ربط و نسبت، سعی نموده تا خدایان متکثر و موجودات الوهی در نظام منسجمی جای داده شوند. بر اساس مهم ترین یافته این تحقیق، نظام خداشناسی ویشنوپورانه، ساختاری متشکل از ذات بسیط و غیرشخصی خدای متعال و مراتب تشخص یافته آن ذات است. ذات غیرشخصی خداوند، با تشخص در صورت های گوناگون، مراتب مختلفی از موجودات اعم از خدایان سه گانه و اصلی، خدایان فرعی، موجودات الوهی و پدیده های طبیعی را پدیدار می سازد؛ پدیده هایی که جملگی حصه ای از انرژی ویشنو هستند و نباید آنها را وجود حقیقی و مستقلی تلقی کرد.
Vishnu Purana is one of the eighteen basic Puranas and one of the basic texts of Vishnuite sect in Hinduism. In this text، a coherent structure of Hindu theism is presented by collating the ancient myths of Hinduism and the achievements of the important philosophical schools in India، like Vedanta and Sankhya، and multiple gods of various historical periods were incorporated in a pantheistic theology. Hence، this text is considered a good source about the developed type the belief in God in Hinduism. Using a documental-analytical approach، this paper extracts from this text the theological views about the most important issues، and، offering a logical explanation of the relationship between them، it seeks to arrange multiple gods and divinely creatures in a coherent order. The main findings of this research show that the theological system of Vishnu Purana is a kind of structure which is composed of the simple and impersonal essence of God Almighty and the identified levels of that essence. Classified into different forms، the impersonal essence of God exposes the different levels of creatures including triple and basic gods، subordinate gods، divinely creatures and natural phenomena; phenomena which en masse are a portion of Vishnu’s energy and so they should not be considered as a real and separate being.
خلاصه ماشینی:
انتخاب چنین عنوانی به این جهت است که در ویشنوپورانه، برای اشاره به این حقیقت غیرشخصی خداوند، که متعال از تمامی خدایان اصلی و فرعی و کل جهان است، از اسامی مختلفی استفاده شده و احکام مربوط به مرتبۀ غیرشخصی خداوند به هریک از ویشنو، برهما، کریشنه نسبت داده شده است.
در فصل دوازدهم از کتاب اول ویشنوپورانه، مدحی از زبان درووا (Dhruva) وجود دارد که در آن چون خدای متعال خود را به شکل اموری همچون، طبیعت، روح، جهان و برهما درآورده، شناخت وی از طریق این امور ممکن شمرده شده است(همان، ج 1، ص 172).
در فقرات بسیاری از ویشنوپورانه، زمانی که صحبت از خلق، حفظ و نابودی جهان به دست خدای متعال است، در پایان تأکید میشود که انجام این کارکردها، در نتیجه اتصاف به یکی از گونههای سهگانۀ فوق است(همان، ج 2، ص 87).
برای تبیین درست از این فقرات، باید گفت: کیفیات سهگانه به واسطه تعین خود، تشخص ویژهای را به ذات غیرشخصی خدای متعال بخشیده، موجب میشوند خداوند با اتصاف به آنها، در قالب یکی از خدایان اصلی یعنی برهما، ویشنو و شیوه ظاهر شده، جهان را خلق کرده، آن را حفظ کند و در نهایت، بساط آن را برچیند.
چنین جایگاهی برای ویشنو در ویشنوپورانه، موجب شده زمانیکه صحبت از خدای متعال و ذات غیرشخصی وی در کنار خدایان دیگر است، با نام ویشنوی متعال از او یاد شود(همان، ج 1، ص 13).