چکیده:
با شکل گیری حکومت فاطمیان در سال 297ه.ق ، فاطمیان تمام سعی و تلاش خود را برای پی ریزی و شکل گیری یک ساختار عظیم علمی و فرهنگی که در خدمت اندیشه دینی باشد به کار گرفتند. آنها برای تحقق این هدف، مراکز آموزشی و پژوهشی فراوانی مانند مساجد، کتابخانه و مدارس تاسیس کردند و امکانات مادی و معنوی بسیاری را در این مسیر صرف نمودند و حتی برای استفاده از توان علمی موجود در سایر مناطق اسلامی، عالمان و دانشمندان دیگر سرزمین ها را به دربار خود دعوت نمودند. نتیجه این تلاش های بی وقفه، شکل گیری کانون های علمی و فرهنگی بی شماری در قلمرو فاطمیان گردید. به گونه ای که میراث عظیم علمی فرهنگی و تمدنی این کانون ها، دوره طلایی را در قرن (4-5) برای فاطمیان رقم زد. میراثی که نه تنها تاثیر، خود را در این اعصار بلکه در قرون بعدی نیز نشان داد.
خلاصه ماشینی:
فاطمیان از ابتدای حکومت خود در مصر، همزمان با تثبیت قدرت به فعالیت های علمی و فرهنگی پرداختند؛ زیرا افزون بر این که یکی از پایه های اساسی استمرار قدرت و اقتدار، علم و تقویت فرهنگ عمومی با رویکردی عالمانه است ، برای جلوگیری از انفعال در برابر دو رقیب سیاسی و علمی(بنی عباس وآل بویه ) باید استقلال علمی و متکی به فرهنگ غنی بومی خویش را تقویت می کردند.
طی این دوره که عصر طلایی تفکر و ادبیات اسماعیلی بود، مراکز بی شمار علمی شکل گرفت و داعیان و متکلمان اسماعیلی، کتاب ها و رسایل زیادی در علوم مختلف تالیف کردند که جنبه های بارز آن تکیه بر اندیشه دینی اسماعیلیان بود.
همانگونه که اشاره رفت این مکان علمی - مذهبی در دوران حاکمیت فاطمیان نیز مورد توجه واقع شد و به عنوان مهم ترین مرکز نشر فرهنگ شیعی به خصوص فرهنگ اسماعیلی مورد بهره برداری قرار گرفت .
( مقریزی، ١٩٦٧-١٩٧٣: ص ٣٦٣) کلاس هایی که در جامع بر پا می شد در ابتدا اختصاصی بود، اما دو سال بعد، ابن کلس که فقیهی اسماعیلی بود، برای تشویق و جذب بیشتر دانش پژوهان و طلاب ، خلیفه را بر آن داشت تا این کلاس ها را همگانی کند و الأزهر را به صورت «جامع » در آورد.
احمد شلبی می گوید که حاکمان فاطمی، علاقه بسیار زیادی داشتند تا انواع کتاب های مختلف را برای کتابخانه سلطنتی خود جمع آوری کنند برخی نیز گفته اند که العزیز خلیفه فاطمی، کتابهای ادبی، الهیات و علوم مختلف بسیاری را از قلمرو خود و سراسر جهان جمع آوری کرده بود.