چکیده:
در متن قرآن کریم واژههای پیچیدهای وجود دارد که هر کدام در بافتهای مختلفی بهکار رفتهاند. یکی از آنها «فرقان» است. مفسرّان مسلمان متقدم و متاخر کوشیدهاند با مسلّم گرفتن منشا عربی این واژه، برای آن معانی گوناگونی مانند کتاب، تورات، انجیل و تمایز میان حق و باطل در نظر بگیرند. اما دانشمندان غربی برخلاف مفسران مسلمان، با تکیه بر روشهای ریشهشناختی تطبیقی زبانهای سامی، ریشه عربی برای این واژه قائل نیستند، بلکه آن را از «پورقانا»ی سریانی بهمعنای «نجات» دانستهاند. نویسنده با مقایسه دیدگاههای این دو گروه، ریشهای جدید برای «فرقان» پیشنهاد میکند و بر این باور است که برخلاف نظر آنها، این واژه تلفیقی از ریشه «پورقانا» بهمعنای «نجات» و «پوقدانا»ی سریانی بهمعنای «فرمان» است. در نقد و بررسی مدعای نویسنده به این نتیجه رسیدهایم که میتوان بر اساس بافت برخی از آیات که ناظر به کتب وحیانی است، ریشه اصیل عربی برای فرقان قائل شد و معنای نور برای آن در نظر گرفت و با توجه به بافت آیات دیگر که ناظر به نجات قوم بنیاسرائیل و پیروزی مسلمانان بر مشرکان است، میتوان ریشهای آرامی/ سریانی برای آن در نظر گرفت.
There are complicated words in the Qur’ān، each one of which have been used in a different context. One of them is furqān. The earlier and later Muslim interpreters have tried to consider various meanings for them such as book، Torah، Gospel، and the distinction between truth and falsehood since they have taken for granted the Arabic origin of this word. However، contrary to the Muslim interpreters، the Western scientists do not believe in the Arabic origin of this word as they rely on comparative etymological methods of the Semitic languages; rather، they consider it to be originated from the Syriac “purqana” meaning salvation. By comparing the viewpoints of these two groups، the writer suggests a new root for furqān and believes that contrary to their view this word is a combination of “purqana” meaning salvation and the Syriac “purqadana” meaning “command”. In critically reviewing the claimant of the writer of the article، we have concluded that according to the context of some of the verses that concern the Revealed Books، an originally Arabic root and meaning of light can be maintained for it، and in respect to the context of other verses that concern the salvation of the people of Banī Isrā’īl and the victory of the Muslims over the Polytheists، a Semitic/Syriac root can be considered for it.
خلاصه ماشینی:
فخر رازی در بحث خود درباره آیه 48 سوره انبیاء، تفسیر ابن عباس را مبنی بر اینکه فرقان به پیروزی نازل شده از سوی خداوند بر موسی اشاره دارد و او آن را با پیروزی در بدر یکی میگیرد، نقل میکند.
با آنکه آنها معمولا متوجه تلاشهای دانشمندان مسلمان برای توضیح این واژه، از جمله اشتقاق عربی خالص آن بودهاند، اما با اتکا بر تکنیکهای ریشهشناسی تطبیقی زبانهای سامی، عموما بر این گمان رفتهاند که کلمه «فرقان» به هیچ وجه از ریشه عربی نیست، بلکه بیشتر به وام- واژهای (loan-word) میماند که از کلمه «پورقانا»ی آرامی، بهمعنای «نجات» و «رهایی» مشتق شده است.
گاهی ریشهشناسان غربی پیشنهاد میکنند که واژه عربی فرقان در اصل از ریشه آرامی است و بنابراین بهمعنای نجات است، اما در طول زمان، این واژه مقداری از بار معنایی ریشه عربی «فرق»، به معنای «جدا کردن» یا «تمایز نهادن» را به خود گرفته (و ازاینرو توانسته برای وحی به کار رود).
این دو آیه بلافاصله به رویدادی که در کتاب مقدس وجود دارد، اشاره میکنند؛ یعنی وحیهای خداوند به موسی شامل الواح شریعت که حاوی فرمانهای دهگانه است؛ اما گویا معنای «نجات» در هیچ کدام از این آیات [برای کلمه فرقان] مناسب نیست.
بررسی عبارات مطرح شده در عهد قدیم سریانی (پشیتا) که از ابلاغ فرمانهای دهگانه سخن میگوید، نشان میدهد که واژه بهکار رفته برای فرمانهای وحی شده به موسی بر فراز کوه سینا، در بیشتر موارد ـ همان طور که گفتیم ـ همان پوقدانا است، یا (بر اساس اقتضائات نحوی این عبارت) اسم فعل یا فعلی از ریشه «پقد» (فرمان دادن) است.