چکیده:
برخی اندیشمندان میان «اعجاز» قرآن در اصطلاح متکلمان و «الهی بودن » این کتاب فرق نهاده ، در همسـویی اندیشـه اعجـاز قـرآن بـا آیـات قـرآن تشـکیک کرده اند. از سوی دیگر بعضی دانشمندان برای دفاع از اعجاز ذاتی قرآن در برابـر اندیشه «صرفه »، دلالت آیات موسوم به تحدی را کافی ندانسته و بر اجماع امت تکیه دارند. گویا نقش قرآن به عنـوان سرچشـمه اندیشـه کلامـی اعجـاز قـرآن چندان شناخته نیست . در این پژوهش با استناد بـه بیـان هـای گونـاگون قـرآن روشن می شود که این کتاب آسمانی ، همه مولفه های مذکور در تعریـف کلامـی معجزه را دارد؛ یعنی علاوه بر الهی بودن ، خـارق العـاده و موجـب اتمـام حجـت است . در نتیجه ، ریشه قرآنی اندیشه اعجاز قرآن به آیات تحدی محـدود نیسـت بلکه تعبیرهای گوناگونی در قرآن مانند اطلاق لفظ آیه بر عبارت های قرآن و بـر معجزات پیامبران پیشین بر خلاف کتب آسـمانی دیگـر، اوصـاف شـگفت انگیـز قرآن ، شهادت قرآن بر رسالت پیـامبر(ص )، ارجـاع بـه قـرآن دربرابـر درخواسـت معجزه از سوی کافران ، ... مبین اعجاز ذاتی این کتاب آسمانی است .
خلاصه ماشینی:
اطلاق لفظ آیه بر عبارت های قرآن و بر معجزات پیامبران پیشین قرآن همواره بر آثار هدایت بخش خود تاکید می کند، از جمله می فرماید: «إن هذا القرآن یهدی للتی هی أقوم و یبشر المؤمنین الذین یعملـون الصـالحات أن لهـم أجـرا کبیـرا» [الاسراء: ٩] همچنان که بر «آیت » بودن عبارت های خود اصـرار مـی ورزد و مـی فرمایـد: «المر تلک آیات الکتاب و الذی أنزل إلیک من ربک الحق و لکن أکثر الناس لا یؤمنـون » [الرعد: ١] این مسئله نشانگر آن است که خداوند بـه هـر دو جنبـۀ «الهـی بـودن » و «معجـزه بودن » قرآن به یک اندازه عنایت دارد زیرا «آیـه » در فرهنـگ قـرآن بـا مفهـوم کلامـی «معجزه » پیوندی نزدیک دارد.
الف ) «نزل علیک الکتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه وأنـزل التـوراة والإنجیـل * مـن قبل هدی للناس و أنزل الفرقان إن الذین کفروا بآیات الله لهم عذاب شدید و الله عزیـز ذو انتقام » [آل عمران : ٣ و ٤] در میان مفسران زمخشری ، کتاب های آسمانی را یکـی از مصـادیق «آیـات » در آیـۀ فوق شمرده است [٢٢، ج ١، ص ٣٣٦] اما غالب مفسـران مصـداق آن را یـا آیـات قـرآن و رسالت پیامبر خاتم (ص ) دانسته [٤٤، ج ٢، ص ٤٢٠] و یا آن را عموم آیات عرضـه شـده از سوی پیامبران شمرده [٣٣، ج ٣، ص ١١٢] و یا به مصداق آن تصریح نکرده اند [٣٢، ج ٣، ص ١٠؛ ١٤، ج ٧، ص ١٣٤].