چکیده:
«مهر» در اساطیر ایران ایزد داوری و پیمان است که پیوندی استوار با خورشید دارد و در انجام خویشکاری خود از او یاری می گیرد. دو ایزد «سروش» و «رشن » نیز «مهر» را در کار داوری همراهی می کنند. هر یک از این ایزدان علاوه بر داوری، خویشکاریهای دیگری نیز برعهده دارند که از آن میان می توان به برکت بخشی ، همراهی با روان مرده، راستی و نبرد با دیوان اشاره کرد. از این رو در این مقاله کوشیدهایم با روش اثباتی و بر اساس تحلیل محتوا نخست نشان دهیم که ویژگی های ایزدان داوری چیست و همچنین این ویژگی ها چه پیوندی با ایزد داور در شاهنامه دارند. در این پژوهش گذشته از ابیاتی که آشکارا بر داوری مهر و خورشید گواهی می دهند، مواردی را نیز که بر اساس محور همنشینی کلام با واژه «داور» ارتباط دارند، و نشانه حضور ایزدان داوری ایران باستان به شمار می روند، بررسی کردهایم .
خلاصه ماشینی:
از پژوهش های انجام شده در زمینه نقش خورشید و مهر در شاهنامه و سایر متون حماسی ، می توان به کتاب نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تألیف حمیرا زمردی (١٣٨٢)، نماد خورشید، تألیف راحله عرب (١٣٨٤)، مقاله های «نگاهی به اسطوره خورشید در شاهنامه »، از اسماعیل شفق (١٣٧٢)، «سیمای خورشید در شاهنامه » از حمید طبسی (١٣٨٠)، «آشیانه سیمرغ از درخت ویسپوبیش تا کوه البرز» از علیرضا صدیقی (١٣٨٦) اشاره کرد.
» (زند بهمن یسن ١٣٨٥: ١٦) با توجه به پیوند عمیق مهر و خورشید، می توان انتظار داشت که در اساطیر زروانی نیز از همکاری خورشید با مهر در ایفای وظیفه داوری اثری بتوان یافت و این نشان را ازنیک کلبی در رساله تکذیب و رد فرق دینی به دست داده است .
» (مینویخرد ١٣٨٠: ٦٣) داوری نیز همچون روشنی و همراهی روزانه با خورشید، یکی دیگر از ویژگی های بارز مهر است که در شاهنامه به خدای آفریننده خورشید نسبت داده شده است .
خورشید گذشته از پیوند نزدیکی که با مهر به عنوان ایزد داوری دارد، خود نیز در نیایش های دادخواهانه نقشی در خور داشته است و سر برآوردن به خورشید به هنگام دادخواهی هم در اوستا و هم در شاهنامه شواهدی دارد.
دو ایزد سروش و رشن نیز در خویشکاریهای مهر سهیم هستند و هر یک با حفظ ویژگی های خود در شاهنامه ، در کنار مهر و خورشید داوری و دادگری میان آدمیان را به انجام می رسانند.
به این ویژگی های رشن نیز در کنار داوری او در شاهنامه اشاره شده است .