چکیده:
مسجد جامع قاین از جمله بناهای معروفی است که نام آن در بسیاری از کتابها آمده و ناصرخسرو در اواسط قرن پنجم هجری از آن به عظمت نام برده است. در دوران معاصر تقریبا تمامی پژوهشگران مسجد کنونی قاین را همان مسجد عظیم قاین پنداشتهاند اما مطالعات باستانشناسی اخیر در قاین نشان داد که مسجد کنونی حدود ٠٥٣ سال بعد از انهدام مسجد جامع کهن و همانند آن ساخته شده و بقایای مسجد جامع کهن تا سالهای اخیر در محوطة باستانی «شازده حسین» واقع در فاصلة حدود ٠٠٤ متری جنوب شرق مسجد جامع کنونی قاین مدفون بوده است. خاکبرداری از روی بقایای معماری مسجد جامع کهن نه تنها آن مسجد را نمایان کرد بلکه منجر به پیدایش ستونهای گلی متعلّق به مساجد دیگر قدیمیتر از مسجد جامع کهن قاین شد که براساس برآوردها از صدر اسلام تا قرن چهارم هجری در هفت مرحله بازسازی یا تجدید بنا شدهاند و در طول تاریخ علاوه بر مسجد فضاهای دیگری با کاربری متفاوت نیز در آن مکان ساخته شده که در مقاله به آنها نیز اشاره خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
خاکبرداری از روی بقایای معماری مسجد جامع کهن نه تنها آن مسجد را نمایان کرد بلکه منجر به پیدایش ستونهای گلی متعلق به مساجد دیگر قدیمیتر از مسجد جامع کهن قاین شد که براساس برآوردها از صدر اسلام تا قرن چهارم هجری در هفت مرحله بازسازی یا تجدید بنا شدهاند و در طول تاریخ علاوه بر مسجد فضاهای دیگری با کاربری متفاوت نیز در آن مکان ساخته شده که در مقاله به آنها نیز اشاره خواهد شد.
بررسی شواهد و مطالعات کتابخانهای نشان داد که در اواسط قرن چهارم هجری و زمان حکومت سیمجوریان در قهستان احتمالا مسجد عظیم کهن قاین بر روی خرابههای مساجد شبستانی قرون اولیة اسلام با شالودههای عمیق و اساسی ساخته شده و با هیبت و عظمت زیاد متناسب با رونق و جمعیت زیاد قاین در آن عصر مورد مراجعه اهالی بوده و در سال ۴۴۴ ﻫ .