چکیده:
شاهنامه در دو بازخوانی یکی از آخرین آثار منتشر شده در حوزه شاهنامه و مشتمل بر یادداشتهای شاهرخ مسکوب بر حاشیه دو چاپ مسکو و بروخیم است. مهری بهفر گردآورنده و ویراستار این کتاب است. وی آن بخش از ابیات شاهنامه را که حاشیهنگاشتی درباب آن وجود داشته ذکر کرده و یادداشت مسکوب را در ادامه آن آورده است. او همچنین در سرآغاز کتاب پیشگفتاری مفصل در معرفی مسکوب و ویژگیهای برجسته وی و پژوهشهایش نگاشته است. این اثر از آنجا که ژرفساخت پژوهشهای شاهرخ مسکوب در باب شاهنامه را آشکار میکند ارزشمند است به ویژه که بهفر با دقت بسیار فهرستهای مفصلی در پایان کتاب ارائه نموده که کار جستجو در آن را آسانتر میکند؛ امّا پیشگفتار و شیوه تنظیم کتاب ابهامات و سوالاتی را نیز برمیانگیزد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
خلاصه ماشینی:
(بهفر: سیونه) این جملات و مشابهات آن در پیشگفتار کتاب شاهنامه در دو بازخوانی پرسشهای بسیاری را به ذهن متبادر میکند، از آن جمله: - آیا شاهنامه از وجود آنها که «فقط و فقط در دانشهای ادبی سنتی تبحر دارند» بینیاز است؟ - آیا مسکوب که با توجه به دایرۀ دانایی و بینایی اجتماعی، هنری و فلسفیاش به سراغ نقد و تحلیل شاهنامه میرود، با آنها که «جستارهایشان معطوف به نسخهشناسی و لغتشناسی است یا به کار بیان معناها و برداشتهای سنتی و تکراری به لحن و زبانی کهنه و گردگرفته مشغولند»، در یک رده قرار میگیرد و وجود یکی دستمایۀ نفی دیگری است؟ - آیا نقدهای نازل، پژوهشهای کلاسیک و تکراری یا سرشار از سرهنویسی افراطی و آزاردهنده از این جهت که بازگوکنندۀ بخشی از تاریخ حیات شاهنامه است ارزشمند و قابل بررسی نیست؟ - آیا به گواه «العلی محظورﺓ الا علی/ من بنی فوق بناء السلف» آنچه تحلیلگران و تأویلکنندگان شاهنامه در طی سالیان طرح کردهاند، خشتی بر بنای شاهنامهپژوهان پیشین و با استفاده از حاصل کوشش همانها که « فقط و فقط در دانشهای ادبی سنتی تبحر دارند و از ادبیات جدید، از مبانی و نظریههای انواع ادبی به دورند» و آنان که «به کار بیان معناها و برداشتهای سنتی و تکراری به لحن و زبانی کهنه و گردگرفته مشغول»اند نیست؟ - و اینکه اساسا آیا برای آشکار کردن جایگاه یک پژوهشگر ادبی توانمند، نیازی به مقایسۀ وی با دیگرانی است که نگارندۀ کتاب حتی نامی از آنها نمیبرد و ایشان را «طبلهای میانتهی، بی کمتر مایهای از فکر و بیکمتر کوششی برای ارائۀ ادراک یا شناختی جدید نسبت به شاهنامه؛ پرباد و بروت و تهی و تنکمایه» میداند؟ شاهنامهخوانی یا شاهنامهدانی؟ به نظر میرسد آنچه بهفر میکوشد با نثر شیوا و لحن گاه جانبدارانۀ خویش با خواننده در میان بگذارد، ارزشمندی آثار یکی از خوانندگان شاهنامه به سبب دریافت تازه و متفاوت وی از یک متن ادبی است.