چکیده:
زمینه و هدف: در هر حوزه مطالعاتی، تعاریف اولیه سنگ بنای سایر مطالعات را می سازند و به آنها جهت می دهند. مقاله حاضر نیز قصد دارد با تحلیل مفهومی تعاریف و دسته بندی های انجام شده از حوزه «اخلاق اطلاعات»، ضمن شناسایی نقاط عزیمت تعاریف، تعریف جدیدی از این مفهوم ارائه کند تا بتواند پایه ای برای مطالعات آتی باشد.
روش: روش پژوهش حاضر کتابخانه ای یا سندی است و از رویکرد تحلیل مفهومی برای بررسی استفاده شده است. بر این اساس، کلیه متون نظری حوزه اخلاق اطلاعات در پایگاه های مقالات فارسی و انگلیسی شناسایی شد و پس از گردآوری حدود 1390 مقاله، به جست وجوی تعاریف و دسته بندی های انجام شده و تحلیل نقاط عزیمت و پیش فرض های آن اهتمام گردید و 20 نویسنده که به تعریف منسجم از اخلاق اطلاعات پرداخته بودند شناسایی و آثار آنها به دقت مطالعه گردید. سپس با یک دید نظری - جامعه شناختی، با تکیه بر آراء ژاک دریدا و پیر بوردیو، تعریف و دسته بندی جدیدی از حوزه اخلاق اطلاعات ارائه شد.
یافته ها: یافته ها نشان داد که 20 تعریف و دسته بندی اصیل از مفهوم «اخلاق اطلاعات» صورت گرفته است که عموما از فن آوری اطلاعات و ارتباطات، و علم اطلاعات (کتابداری و اطلاع رسانی) عزیمت کرده اند؛ هر چند تعاریفی با رویکردهای حقوقی، مارکسی، اسلامی، و اجتماعی نیز وجود داشته است. دو مفهوم «جایگاه» و «دسترسی» در همه تعاریف، مفاهیم کلیدی بودند به طوری که هر تعریف با توجه به موضع تئوریک مولف به تعریف پرداخته بود و دوم اینکه کنترل دسترسی، مفهومی کلیدی در تعاریف بود. با جستجوی نظریات سعی شد که این دو مفهوم بر پایه نظریات موجود در قالب تعریفی جدید مفهوم سازی گردد. پس از جستجو در نظریات، مفهوم دریدائی «پرسش از پرسش ها» و مفهوم بوردیوئی «جایگاه» متناسب تشخیص داده شد. برای مفهوم کلیدی دسترسی نیز بر اساس آراء فوکس (1393) سعی شد یک دسته بندی اجتماعی بر اساس تولید و مصرف اطلاعات ارائه شود؛ طوری که بتوان مفهوم دسترسی را در آن جای داد. بنابراین، افراد بر پایه تولید و مصرف اطلاعات به گروه های مصرف کننده اطلاعات، مصرف کننده تولیدگر، تولیدکننده اطلاعات و حاکمان تقسیم شدند. بر این اساس، مسائل سرقت اطلاعات و امنیت اطلاعات بیشتر جزو مسائل اخلاقی مورد توجه تولیدکنندگان اطلاعات و حاکمان است؛ مسائل حریم خصوصی، حقوق مالکیت فکری و سرقت علمی بیشتر مطالبه اخلاقی مصرف کنندگان تولیدگر و تولیدکنندگان اطلاعات است و مسائل آزادی دسترسی به اطلاعات و سانسور و کنترل محتوا دغدغه های اخلاقی مصرف کنندگان اطلاعات و سپس مصرف کنندگان تولیدگر به حساب می آید.
اصالت/ارزش: اصالت مقاله حاضر در تلاش برای بررسی جامع تعاریف و ارائه رویکردی جدید در تعریف اخلاق اطلاعات است. با استفاده از تعریف حاضر می توان تحلیل کرد که هر پرسش و مطالبه درباره اخلاق اطلاعات از چه جایگاهی برخاسته و آن جایگاه، چه پیش فرض هایی را در اتخاذ موضع اخلاقی با خود به همراه خواهد آورد.
Background and Aim: This paper aims at the analysis of the definitions and categorizations of the realm of “Information Ethics” to criticize assumptions and clarify points of departure for introducing a new definition and categorization.
Method: I used documentary research method and conceptual analysis approach. This method and approach is the best fits with the goal of pursuit roots of social concepts and their pre-assumptions. After collecting all literature of the domain of “Information Ethics”، I tried to extract core definitions and categorizations and analyze their assumptions and points of departure. Then، I used the concepts extracted from all definitions and some aspects of the “General theory of Practice” (Pierre Bourdieu) and “Deconstruction” (Jacques Derrida) to introduce new definition and categorization of the domain of “Information Ethics”.
Results: Results shows that 20 original definitions have been offered and two main stream point of departure have been adopted، however، some other views such as legal، societal، Islamic، Marxian، Habermasian approaches have been introduced too. I adopted “access” and “position” as original points for categorization and used Derrida’s and Bourdieu’s viewpoints to offer a new sociological definition. I categorized social groups by their valuation on information production and consumption on the basis of Fuches’ viewpoints. Four social groups distinguished as “information consumer”، “prosumer (information producer-consumer)” “information producer” and “information governor”. Freedom of expression، censorship and content conrol and filtering is questions of the individuals that put in to the “position” of “information consumer”. Information security and information piracy is the core questions of information producers and information governors. Eventually، privacy، intellectual property and plagiarism is the questions of information procumers & information producers.
Originality/Value: originality of this paper is about its new approach in the definition of “Information Ethics”. By this categorization we can argue about the “access problem” in terms of the “position” of individuals or groups in the production، consumption or governance of information