چکیده:
روضه تسلیم یکی از آثار منسوب به خواجه نصیر الدین طوسی است که نخستینبار در نیمه سده بیستم میلادی بهکوشش محقق روسی، ولادیمیر ایوانف، تصحیح شد و از آن پس مورد استفاده دانشپژوهان قرار گرفت. پس از نشر این اثر، وجود پارهای از آموزههای اسماعیلی در آن و ناهماهنگی نثر پارسی این نگاشته با سایر آثار طوسی برخی از دانشوران را بر این داشت که انتساب این اثر را به خواجه طوس ناروا دانند. خوشبختانه چندی قبل استاد محترم، سید جلال حسینی بدخشانی، این نگاشته را مورد توجه قرار داد و تصحیح مجددی از آن را روانه بازار کرد. گفتار حاضر، با وجود کمال امتنانی که از مصحح این اثر دارد، بر آن است که این تصحیح و نگاشته را مورد واکاوی مختصری قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"مصحح محترم نهتنها این امر را مورد مداقه قرار نداده است، بلکه مثلا در پیشگفتار خود بهطور جانبدارانهای آورده است: یافتههای علمی خواجه در مدت اقامت ده سالۀ او در قهستان به حدی است که موفق میشود آثار ارزشمندی در زمینۀ اخلاق، نجوم و منطق همچون اخلاق محتشمی، اخلاق ناصری، اساس الاقتباس و رسالۀ معینیه را به رشتۀ تحریر درآورد (حسینی بدخشانی، سید جلال: ۱۳۹۳، ص ۱۳).
(حسینی بدخشانی، سید جلال: ۱۳۹۳، مقدمه ۱۴) حال، با این نوع نگاه معلوم نیست چرا خواجه دردنامهای مفصل را در آغاز شرح اشارات بههنگام اقامت در قهستان و الموت آورده است!؟ ملاحظاتی چند در تصحیح روضۀ تسلیم ۱.
همچنانکه قبلا آمد، در پیشگفتار این اثر، خواجه نصرالدین طوسی از بزرگان اسماعیلیه دانسته شده است که این مطلب بایستۀ بازنگری و ارائۀ دلایل درون متنی براساس کل آثار است، نه با استناد به اثر منسوبی همچو روضۀ تسلیم.
در پارهای از موارد در حروفچینی فاصلۀ غیرمجاز بین حروف وجود دارد؛ مثلا: ص ۶۴: و اعیة = واعیة آ مور = امور ص ۷۷: بفرمان = بهفرمان ص ۱۲۹: مع الإشتها دفعه = الاشتهاء (و بدون همزۀ زیر الف) توجه به چند آموزۀ فلسفی در روضۀ تسلیم در کتاب روضة تسلیم، مطالب بدیعی در مقایسه با آموزههای سینوی دیده میشود که پارهای از آنها عبارتاند از: - عقل اول همان عقل فعال دانسته شده است؛ (ص ۱۸) - هیولی به چهار گونه دانسته شده است، هیولای اولی، هیولای کل، هیولای طبیعت و هیولای صناعت؛ (۱۹) - تجرد قوه خیال آموزهای است که با اصول فلسفه مشایی سازگار نیست؛ (ص ۲۳) - وجوب تفاضل در عقول برای وضع قوانین که با اصول فلسفه مشایی سازگار نیست."