چکیده:
از دیدگاه بسیاری از مفسران، عبارت «فاصدع بما تومر» در آیه نودوچهارم سوره حجر، حاکی از فرمان الهی به پیامبر6 در سومین سال بعثت بوده و بر علنی کردن دعوت به اسلام پس از مرحله مخفیانه آن دلالت دارد. مفسران غالبا با تکیه بر معنای واژهها، استناد به سیاق آیات و بر اساس روایات نقل شده، بر این نظر تاکید میورزند. این در حالی است که با تامل در دیگر آیات قرآن، توجه به بحث تاریخگذاری سورهها و اشکالهای وارد بر احادیث مورد استناد، میتوان این دیدگاه را نقد کرد. برخی معتقدند که دعوت رسول خدا6 از آغاز نبوت، آشکار، اما با رعایت احتیاط در تشکیل اجتماعات اسلامی برای حفظ جان صحابه بوده است. اما با توجه به سیاق سوره، میتوان گفت این آیات به جهت دلداری و تثبیت پیامبر6 در ادامه مسیر دعوت نازل شدهاند؛ امری که در موارد متعدد دیگری در قرآن کریم مسبوق به سابقه است. علاوه بر این، میتوان آیات را با توجه به روحیه مدارای رسول اکرم6 و موارد مشابهی که در قرآن آمده، تحلیل کرد.
خلاصه ماشینی:
"اما اعتقاد این مفسران به دعوت مخفیانۀ پیامبر6 با امر الهی بر آن حضرت در این آیه سازگار نیست؛ چرا که از یک سو، معنای واژۀ انذار با اظهار و صراحت در تبلیغ تناسب دارد، نه با دعوت مخفیانه، و از سوی دیگر، توجه به زمان نزول سورۀ مریم که قبل از سورۀ حجر بوده و در ردیف چهلم تا چهلوچهارم سورههای مکی قرار دارد (ابن الندیم، 42؛ بغدادی، 1/9؛ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، 1/59؛ طبرسی، 10/612؛ جابری، 1/287)، نشان میدهد که رسول خدا6 از اوایل عهد مکی، موظف به دعوت آشکار بوده است.
البته حتی اگر بتوان به چنین قدر مشترکی رسید، آنگاه این مضمون با حقایق مسلم سورههای نازل شده پیش از سورۀ حجر و نیز روایات متعدد دیگر در خصوص شأن نزولهای این آیات که دلالت تام بر علنی بودن دعوت پیامبر6 از همان آغاز نزول وحی دارد، در تعارض خواهد بود.
دروزه در این باره با عنایت به روایات تاریخی در کتاب «سیرة الحلبیه» و تفاسیر ابن کثیر و بغوی ذیل آیۀ 94 سورۀ مبارکۀ حجر که بر آغاز دعوت علنی پس از گذشت مدتی از دعوت پنهانی دلالت میکند، و نیز روایات موجود در سیرۀ ابن هشام از برخی صحابی با این مضمون که مسلمانان در اوایل دوران نزول، نمیتوانستند اعمال دینی خود مانند نماز را در ملأ عام انجام دهند تا اینکه عمر و دیگر بزرگان عرب، اسلام آوردند (دروزه، 1/322)، تلاش کرده بین نظر خود و گزارشهای تاریخی این گونه جمع کند: «پیامبر6 برای حمایت از اصحابش لازم میدانست که جانب احتیاط را در نماز و اجتماع با آنها رعایت کند."