چکیده:
آیین عزاداری ماه محرم یکی از مهمترین آیین های مهم مـذهبی ـ ملـی دوره صفویان است . رسمیت یافتن مذهب تشیع اثنیعشری، شـدت گـرفتن تمـایلات ملی ایرانیان در برابر همسایه قدرتمند عثمانی و بالا رفتن نقش جهانی ایران زمین زمینه ساز گذار از سنتهای کهن عزاداری محرم به سنتهایی نـو در عصـر صـفوی شد. این تحول بـه نوبـه خـود آسـیبهایی را در قالـب و سـاختار، محتـوا، وجـه احساسی، وجه اجتماعی و وجه روحی و روانی عزاداری محرم به دنبال داشـت . این نوشتار ضمن برشمردن نمونـه هـایی از آسـیبهای هـر یـک از ایـن محورهـا کوشیده است مستند به اطلاعات تاریخی موجود، علل و زمینه های پیدایش ایـن آسیبها را هم جستجو و عرضه کند
خلاصه ماشینی:
بـر همـین اسـاس در فرهنگ عزاداری مذهب شیعه و به ویژه در دوره صفویه ، فرهنگ عـزاداری عاشـورایی از مؤثرترین و مهم ترین مصادیق و مؤلفه های فرهنگی و اجتماعی است .
براین اساس ، مهم ترین منابع دست اول که در آنها تاحـدی بـه فرهنـگ عـزاداری عاشـورایی پرداختـه میشود، سفرنامه ها و گزارش های جهان گردان اروپایی است که به دلایل مختلف تجاری، سیاسی، مذهبی و برای شناخت ایران به این سرزمین سفر مینمودند و شـرح دیـده هـا و شنیده های خود از این مراسم را در نوشته های خویش بیان میکردند.
٥. سنت شمایل نگاری یکی از دیگر نتایج تحول ساختاری فرهنگ عزاداری این دوره ، شمایل نگاری، نقاشی و چهره پردازی شهدای کربلا بر روی پرده های بزرگ و کوچـک یـا دیـوار و ایـوان امـاکن مقدس ، زیارتگاه ها، سقاخانه ها و آب انبارها بود که با رسمی شدن مذهب تشیع ، در میان مردم رواج چشم گیری یافت .
٦. مؤلفه های محتوایی عدم تبیین فلسفه ، اهداف و ارزش های قیام عاشورا و آداب فرهنگ عزاداری در طـول تاریخ و به ویـژه دوره صـفویه ، زمینـه تحریـف محتـوایی ایـن قیـام مقـدس و فرهنـگ سوگ واری را فراهم میکرد.
در نتیجه ، گسترش مراسم سوگ واری عاشورایی در سایه حمایت موقوفات ، نـذورات و احسان ها، یکی از راه های مهم ترویج فرهنگ شیعه در میان اقشار مختلف مردم در ایـن عصر بود.