خلاصه ماشینی:
"ملکیان در ابتدا با تاکید بر این مطلب که مشکلات نظریو مفهومی سنجههای دینداری با توجه با ادبیات و مکتوباتبسیار وسیعی که در این باره به خصوص در روانشناسی دین،جامعهشناسی دین و تا حدی در تاریخ ادیان وجود دارد،بسیاردشوار است اظهار داشت:به نظر میرسد که موانع و مشکلاتنظری و مفهومی در این مبحث به چهار دسته قابل تقسیمباشد:دسته اول به تعریف«دین»،دسته دوم به«انواع و اقسامدین»،دسته سوم به«انواع و اقسام دینداری»،و دسته چهارمبه«ملاک و معیار تشخیص دینداری»اشاره دارد.
وی در ادامه سخنانش به تعریف«دین»پرداخت و گفت:اگر از اصطلاح معروف دکارتی در ارائه تعریفی از دین استفادهکنیم و بگوییم که ما چارهای جز این نداریم که وقتی دربارهمفهومی سخن میگوییم آن مفهوم وضوح و تمایز پیدا کند ووضوح و تمایز شرط لازم و کافی برای طی کردن بحث به شیوهمنطقی و استدلالی است،آنوقت در تعریف دین که در جهتتمایز مفهوم دین باشد مشکل داریم،بنابراین بحث وضوح رااز بحث تمایز در اینجا جدا میکنم.
همچنین ادیانی که در آنهاعمل بیرونی ارزش بسیاربالا و عمل درونی ارزش کمی دارد که بسیاری از ادیان جدیدظهور یافته در غرب به هیمن نحو است به این لحاظ برخیگفتهاند علم و سرمایهداری یک نوع دین است.
استاد ملکیان در پایان اظعار داشت:ما حصل حرف ایناست که چون در هر چهار بحث قول فصلی وجود ندارد کههمه بر آن اجماع داشته باشد بنابراین به نظر میآید کهتنها راه این است که ما به تعاریف تسریعی رجوع کنیم ودر سنجههای دینداری آنها را روشن کنیم."