چکیده:
الجامع الصغیر، یکی از جوامع روایی معروف اهل سنت است که با روش الفبایی (بر حسب ابتدای روایات) تدوین شده است. این تحقیق به بررسی موارد تصحیف و نیز میزان روشمندی کتاب مذکور در «نقل به معنا»ی روایات پرداخته است. پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوای کمی و بر اساس نمونهای که به روش سیستماتیک و طبقاتی تهیه شده، نگاشته شده است. نتایج نشان داده است که با خطای پنج درصد میتوان گفت سیوطی 49% از روایات الجامع الصغیر را نقل به معنا کرده است. از میان این تعداد، هشت درصد را به شکل نادرست نقل به معنا کرده است و 92% را به شکل درست نقل به معنا کرده و سهم تصحیف نیز در مجموع کتاب، کمتر از یک درصد است. در کنار این تحلیل کمی، گونههای «نقل به معنا»ی نادرست و درصد هر یک نیز به تفصیل مورد بررسی کیفی و استدلالی قرار گرفتهاند. به علاوه، سیوطی بر خلاف اعتقاد خود و نیز قاطبۀ اهل درایه عمل کرده است که معتقدند پس از تدوین جوامع روایی، نقل به معنا مطلقا مجاز نیست.
خلاصه ماشینی:
همچنین، بر فرض وارد شدن این اشکال، هدف این تحقیق، با پژوهش در علوم اجتماعی تفاوت دارد؛ به این معنا که در این تحقیق، ارزیابی کتاب الجامع الصغیر از نظر میزان اطمینان در استنادات سیوطی مورد توجه است و نتایج نمونۀ مورد بررسی تفصیلی کیفی - که در این تحقیق با روش کتابخانهای ارائه شده است - برای این اظهار نظر کافی است؛ زیرا همین که قدر معتنابهی از روایات مورد بررسی قرار گیرد، و اطمینان مورد نظر خدشهدار شود، میتوان در مورد همۀ کتاب اظهار نظر کرد؛ گر چه ضریب اطمینان در تعمیم نتایج نمونه به جامعه قابل خدشه باشد.
5 سیوطی این روایت را از صحیح البخاری، صحیح مسلم، سنن الترمذی، مسند احمد و سنن ابن ماجه نقل کرده است و در روایت بخاری، مسلم و ابن حنبل به همین شکل نقل شده است، 6 اما در روایت ابن ماجه، قید «فی یوم» وجود ندارد.
4 سیوطی این روایت را از صحیح البخاری، صحیح مسلم، سنن الترمذی و مسند احمد از مغیره نقل کرده و در روایت بخاری و مسلم به همین شکل نقل شده است؛ 5 اما در روایت ترمذی به جای قید «یعذب» قید «عذب» وجود دارد.
نتیجه این تحقیق نشان داده است با خطای پنج درصد میتوان گفت سیوطی در حدود نیمی از روایات کتاب الجامع الصغیر یعنی 49% را نقل به معنا کرده است.