چکیده:
تا کنون نسخه های دوزبانه، انگلیسی ـ فارسی، بسیاری از رباعیات عمر خیام در ایران چاپ شده است. متاخرترین آنها به کوشش سرکار خانم روشنک بحرینی در مجموعه کتابهای دوزبانه انتشارات هرمس منتشر شده و به چاپ سوم (1393) هم رسیده است. گزارنده برای این کار از کتاب سرگذشت رباعیات اثر آ. ج. آربری، مستشرق معروف انگلیسی، کمک گرفته است. آربری در این کتاب چاپ اول رباعیات عمر خیام فیتزجرالد (1859، که مشتمل بر 75 رباعی است) را مد نظر قرار داده و کوشیده است تا معادل های فارسی ترجمه فیتزجرالد را بیابد. شایان ذکر است که آربری این کار را بر اساس کتاب ارزشمند رباعیات عمر خیام اثر فیتزجرالد، و منابع اصلی فارسی آنها (1899) اثر ادوارد هرن الن ترتیب داده و بعضا نکاتی نیز بر آن افزوده است. گزارنده بر این اثر مقدمه ای (7- 16) نوشته اند که متاسفانه دارای اشتباهات و اغلاط فاحشی است، و حتی در برخی از موارد گمراه کننده است. این نوشتار به بررسی این موارد، صفحه به صفحه، می پردازد.
Up to now many bilingual editions، English-Persian، of Rubaiyat of Omar Khayyam has been published in Iran. The latest one has been done by Rooshank Bahreini which has been published by Hermes Publishers in bilingual series، and has run three printings. This is based upon A. J. Arberry's Romance of the Rubaiyat (1859). A. J. Arberry's Romance of the Rubaiyat elaborates on Edward FitzGerald's first edition of Rubaiyat of Omar Khayyam (1859، congaing 75 quatrains)، and tries to find the Persian equivalent for each quatrain. It is worth noting that A. J. Arberry's book is based upon the seminal book of Edward Heron Allen's book Edward FitzGerald’s Rubâ’iyât of Omar Khayyâm with Their Original Persian Sources، Collated from his Own MSS.( London، 1899). Miss. Bahreini has added an introduction to the A. J. Arberry's book which has some stark mistakes and sometimes is misleading. The present paper tries to make amends them.
خلاصه ماشینی:
آربری در این کتاب چاپ اول رباعیات عمر خیام فیتزجرالد (1859 که مشتمل بر 75 رباعی است) را اساس کار قرار داده و کوشیده است معادلهای فارسی ترجمۀ فیتزجرالد را بیابد.
شایان ذکر است که آربری این کار را برپایة کتاب ارزشمند رباعیات عمر خیام اثر فیتزجرالد و منابع اصلی فارسی آنها5 (1899) اثر ادوارد هرن الن ترتیب داده و گاه نکاتی نیز بر آن افزوده است.
مطابق تحقیقات ادوارد هرن الن، 49 رباعی ترجمۀ وفادار و استادانهای از یک رباعی فارسی است که در نسخۀ اوزلی14 (همان بادلین)، نسخۀ کلکته یا هر دو موجود است؛ 44 رباعی ترکیبی است، یعنی براساس بیش از یک یا چند رباعی فارسی ترجمه شده است؛ دو رباعی با الهام از ترجمۀ فرانسوی نیکلا سروده شده؛ دو رباعی روح کلی متن اصلی را منعکس میکند؛ دو رباعی برمبنای منطقالطیر عطار و دو رباعی برپایة غزلیات حافظ سروده شدهاند؛ سه رباعی که فقط در چاپ اول و دوم منتشر شدند و بعدها فیتزجرالد آنها را حذف کرد، مابهازای مشخص فارسی ندارند.
صفحۀ 9: «علت اصلی محبوبیت ترجمۀ رباعیات خیام این است که برخلاف آثار قبلی، در این اثر فیتزجرالد درواقع ترجمه نکرده است، بلکه برای انتقال اشعار خیام به خوانندۀ انگلیسیزبان از خلاقیت شخصی استفاده کرده و میتوان گفت که آنها را دوباره سروده است.
این چاپ، پنجمین و آخرین متن بازبینیشدۀ رباعیات عمر خیام بود که در سال 1889م در کتاب نامهها و آثار پراکندۀ ادوارد فیتزجرالد منتشر شد.
Edward FitzGerald’s Rubaiyat of Omar Khayyam, with Their Original Persian Sources.