خلاصه ماشینی:
علاوه بر دو روش قبلی آثار دستوری بسته به اینکه چگونه نوشته شدهاند و از چه منابعی استفاده کردهاند؛به سه قسمت میتوان آن را تقسیم کرد: 1-آثاری که به تقلید از صرف و نحو عربی نگاشتهاند 2-کتابها و رسالههایی که با الهام از قواعد زبانهای انگلیسی،فرانسه و ترکی نوشتهاند و در نگارش آن مسأله خویشاوندی زبانهای اروپایی با فارسی را مطرح کردهاند مثل مرحوم قریب 3-آثاری که در اوایل قرن حاضر براساس مطالعه در زبانها و لهجههای فارسی و متون مکتوب نوشته شدهاند و در نگارش دستور از علم زبانشناسی بهره گرفتهاند.
آثار مربوط به دستور زبان از قرن هفتم تا قرن دهم: 1-المعجم فی معاییر اشعار العجم:(1)نویسنده این کتاب گرانبها شمس الدین محمد بن قیس رازی است.
قسم اول این اثر درباره قواعد زبان فارسی در 15 فصل و 28 باب نوشته شده است.
قواعد دستور این کتاب بر پایه صرف و نحو عربی است.
*کتابهای دستور قرن سیزدهم عبارتند از: -قواعد صرف و نحو فارسی (میرزا عبد الکریم بن ابی القاسم ایروانی) براهین العجم(میرزا محمد تقی سپهر)و مجمع الرسایل ادبی.
و قسم اول این اثر را درباره قواعد زبان فارسی در 15 فصل و 28 باب نوشته است.
این اثر به احتمالی اولین کتاب دستور زبان فارسی در قرن سیزدهم است که به سال 1260 آن را برای فرزند خود میرزا محمد علی در زمان سلطنت محمد شاه قاجار تألیف کرده است.
3-«مجمع الرسایل ادبی»در صرف و نحو و املاء زبان فارسی:(9)مرحوم حاج محمد کریم خان کرمانی(1255.
نگارش این کتاب متأثر از گرامرهای اروپایی به ویژه دستور زبان فرانسه است.