چکیده:
محمد حسن خان اعتمادالسلطنه ، یکی از درباریان پرنفوذ و مولف آثار متعددی در دوره ناصرالدین شاه قاجار است . او از برجستگان عصر ناصری و پسر میرزا علی خان صاحب الدوله قاتل روان شاد میرزا تقی خان امیر کبیر است ولی با وجود نسبت به چنان مردی، در کتاب های با لنسبه مستقل خود که دور از چشم شاه و درباریان ضعیف او تدوین شده به حراست از ظلمی که بر امیر و به تبع او برایران رفته سخن می گوید و بی این که بتواند مصیبتی چنان ناهموار توجیه کند از معاصی و خطاهای ناصرالدین شاه و دودمان قاجار سخن به میان آورده است . از اعتمادالسلطنه آثار زیادی باقی مانده است که اطلاعات مفیدی از جریانات سیاسی و اجتماعی اثر قاجار می توان از آنها استخراج کرد. این مقاله به بررسی کتاب منتظم ناصری میپردازد و با رویکری تحلیلی ــ انتقادی، این کتاب و آثار دیگر نویسنده را تشریح میکند.
خلاصه ماشینی:
نقد آثار و کتاب منتظم ناصري اثر اعتمادالسلطنه زهرا علي زاده جدا (دانشجوي دکتراي تاريخ ايران اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي واحد شهر ري ) محمد حسن خان اعتمادالسلطنه ، يکي از درباريان پرنفوذ و مولف آثار متعددي در دوره ناصرالدين شاه قاجار است .
آثار و تأليفات اعتمادالسلطنه روزنامه ها و کتاب هاي بسياري به نام اعتمادالسلطنه به ثبت رسيده اند که تعدادي از آنها چاپ شده و قابل دسترسي است و شماري نيز به دليل اين که نسخه خطي و يا چاپ سنگي ميباشند به راحتي به دست نميآيند.
در هرحال ، آن چه مسلم است اين که در مطالعه تمامي منابع و ماخذ تاريخي بايد نگاهي نقادانه و قلمي بيطرف داشت و تأليفات اعتمادالسلطنه نيز از اين مقوله مستثنا نيست و احتياط ، شرط لازم در بررسي آثار وي ميباشد، زيرا از طرفي آثارش زير نظر ناصرالدين شاه به طبع رسيده اند و از طرف ديگر، وي از رجال درباري بوده و به همين علت مطالب ناصحيح و غلوآميز نيز در نوشته هايش کاملا مشهود ميباشد.
٤. المآثر و الآثار: اين اثر به کوشش ايرج افشار در ٣ جلد، با عنوان «چهل سال تاريخ ايران در دوره پادشاهي ناصرالدين شاه » توسط انتشارات اساطير به چاپ رسيده است .
٨. تطبيق لغات جغرافيايي قديم و جديد و ايران : اين اثر توسط مير هاشم محدث تصحيح و انتشارات امير کبير در ٢٠٤ صفحه آن را به چاپ رسانيده است و حاوي جزوه اي است که اعتمادالسلطنه به کتاب «درر التيجان في تاريخ بني الاشکان » يا «تاريخ اشکانيان » افزوده و مصحح نيز قسمت مربوط به شرح جغرافيدانان را از تاريخ اشکانيان گرفته و ضميمه آن نموده است .