چکیده:
امروزه توسعه دانش پزشکی درباره انسان و اعضای بدن وی، باعث گردیده تا مسائل پیچیده ای مانند جداسازی و پیوند اعضای بدن و در خلال آن بحث خرید و فروش اعضا، وصیت و هبه آن ها در حوزه مطالعات فقهی و حقوقی مطرح شود. از این رو بررسی این مسائل به دلیل تبیین مشروعیت آن از اولویت برخوردار است . یکی از مقدمات تبیین حکم اولیه این موضوعات این است که وضعیت مالیت اعضای بدن انسان در فقه و حقوق روشن گردد، لذا این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی و از نوع داده های کتابخانه ای در ابتدا تعریف و تقسیمات اعضای بدن و شرایط مالیت اشیا در فقه و حقوق را مورد بررسی قرار داده ، سپس با توجه به ادله جواز جداسازی اعضا، ملاکهای مالیت اشیا مانند منفعت محلله مقصوده عقلایی، تقاضای مردم و بنای عقلایی که منعی از طرف شارع درباره آن نیامده و همین عدم منع دلیل بر امضای شارع است ، چنین نتیجه گرفته است مالیت اعضای بدن انسان ، وابسته به چگونگی وضعیت نقل و انتقال آن ها دارد. آن دسته از اعضایی که نقل و انتقال آن ها با مانع ذاتی یا قانونی مواجه باشد، بنا به استدلال های ارائه شده ، مالیت ندارد، اما آن دسته از اعضایی که نقل و انتقال آن ها دارای منعی نباشد، دارای مالیت است و حق مالی شمرده میشود. بنابراین احکام و آثار مال بر آن ها جاری میشود.
خلاصه ماشینی:
"اعضا در زمان حیات به دو قسم تقسیم میشود: ١-٤-٣- اعضای غیر قابل نقل و انتقال : اعضایی که جداسازی آن ها در زمان حیات منع شده ، اگرچه که دارای مالیت عرفی است ، ولی به آن ها اطلاق «مال » نمیتوان کرد، چراکه بر اساس حکم قانون و شرع ، این حق مالکیت مخصوص دارنده آن است و وقتی چنین باشد دیگر کسی به دلیل عدم داراشدن چنین حق مالکیتی حاضر به پرداخت وجه یا مالی در مقابل آن نخواهد بود، در نتیجه این دسته از اعضا فاقد شرط «ارزش اقتصادی» و «قابلیت داد و ستد» میباشند و میتوان آن ها را متعلق حقوق غیر مالی دانست .
بسیاری از افراد به دلیل نیازی که به آن برای خود یا وابستگانشان پیدا میکنند به آن رغبت دارند و آمادگی پرداخت پول یا مال دیگری را دارند، و از سوی دیگر، قانون و اخلاق نیز این ارزش اقتصادی عرفی را به دلیل این که مغایر با مصالح مهم دیگری از جمله کرامت انسانی نیست ، مباح و جایز میداند، لذا میتواند موضوع عقود معوض یا غیر معوض قرار گیرد، مثل این که فردی دارای کلیه های سالم است و بنا به تشخیص پزشکان میتواند بدون این که ضرر قابل توجهی به وی وارد شود، یک کلیه خود را رایگان یا در مقابل عوض از بدن خود جدا کند و به شخص نیازمند به کلیه بدهد، (نظری توکلی، ١٣٨١ ش ."