چکیده:
مكتبي شيرازي از شاعران پايان قرن نهم و اوايل قرن دهم هجري و يكي از معروفترين نظيره پردازان ليلي و مجنون نظامي است. مشخصه بارز اثر او، چگونگي طرح خصوصيات عشق عذري در ميان برترين مقلدان نظامي و حتي خود نظامي است. عشق عذري با توجه به حديث مشهور پيامبر (ص) سه ويژگي عمده دارد: عشق پاك و عفيف به دور از هرگونه هواي نفساني 2- مكتوم نهادن راز عشق 3- مرگ عشاق در راه عشق. از ديگر ويژگي هاي آن، عبارت است از: شدت گرفتن عشق با گذشت ايام، كوشش براي ديدار معشوق حتي به قيمت از دست دادن جان، وجود عوامل بازدارنده، شدت شور و عشق عاشقانه، وجود ياريگران، طاعنان و حاسدان، پندناپذيري عشاق، به جنون كشيدن كار عشق ودر پايان مرگ عاشق و معشوق. علاوه بر موارد ذكر شده، از ديگر خصوصيات منحصر به فرد روايت مكتبي در مورد عشق عذري: ذاتي بودن اين عشق در وجود عاشق و معشوق از آغاز تولد، تحمل غير را نداشتن و در مواردي نزديك شدن عشق عذري به عشق حقيقي و كيهاني است.
خلاصه ماشینی:
"(یاحقی، ١٣٨٩: ٨٦) آن قدر این عشق در نظر مجنون مکتبی، پاک وبـه دور از هرگونـه لـذت جسـمانی است که حتی نمی پسندد که لیلی با خود او باشد: بــا خــود چــو نیارمــت پســندید کــی بــا دگـــری توانـــمت دیـــــد (مکتبی شیرازی،٢٣١:١٣٧٣) مکتبی عذری بودن عشق این دو را پس از مرگشان ، چنین توصیف می کند: از بهـــر دو مهربـــان یـــک غـــم کندنـــد دو گـــور پهلـــوی هـــم از شــــوق دو یــــار در دو خانــــه صــــد رخنــــه فتــــاد در میانــــه چــون روی بــه قبلــه شــان نهادنــد همــروی بــه یــک دیـــگر فتـــادند (همان :٢٥٧) وشاعر در پایان این گونه نتیجه گیری می کند: عشـقی کـه ز قیـد نفـس پـاکسـت چنــدین اثــرش در آب و خــاکســت عاشـق کــه زشــهوت ســت گــردش از علـــت بـــی غمـــی ســـت دردش آن عشـــق چـــو آفتـــاب گـــردد کـــان خــاک شــــود نــه آب گــردد (همان :٢٦٠) نکته ای که در پایان این پژوهش باید به آن اشاره شود؛ بیـان ایـن مطلـب اسـت کـه بسیاری از عشق هایی که در متون غنایی ادب فارسی وسایر ملل مطرح شده ، عشق های غیرعذری، اعم از عشق های مجازی وجسمانی هستند؛ مانند خسرو وشـیرین ، بیـژن و منیژه ، زال ورودابه ، ویس ورامین ، همای وهمایون ، یوسف وزلیخا، سیاوش وسودابه و..."