چکیده:
اين مقاله نقش معنايي پسوند -ه را در چارچوب نظريه معنايي ليبر (۲۰۰۴، ۲۰۰۹) بررسي مي كند. اين نظريه با استفاده از هفت مشخصه معنايي و يك اصل (اصل هم نمايگي)، نقش معنايي عناصر واژي و عملكرد آنها را در فرايندهاي تركيب، اشتقاق و تغيير مقوله بررسي و براي هر عنصر واژي حتي وندها، يك اسكلت معنايي و يك بدنه معنايي ارائه مي كند. هدف اين نوشتار بررسي نقش/نقش هاي معنايي پسوند –ه در زبان فارسي و دليل/دلايل چندمعنايي بودن آن است. براي دستيابي به اين اهداف، نخست ديدگاه هاي مطرح شده در پژوهش هاي پيشين درباره اين وند مرورشد؛ سپس داده هاي گردآوري شده از اينترنت و ديگر منابع، برپايه نظريه ليبر تحليل گرديد. دستاورد بررسي پسوند -ه برپايه اين نظريه اين كه است اين وند دست كم داراي سه اسكلت معنايي است: اسم عيني ساز، اسم معني ساز داراي مفهوم رويداد/فرايند و صفت ساز. اسم فاعل-محور، مفعول-محور، اسم ابزار، مكان و نظاير آن بر اثر گسترش نقش معنايي اسم عيني ساز يا عملكرد متفاوت اصل هم نمايگي در پيوند دادن موضوع وند با موضوع هاي پايه به دست-مي آيد.
خلاصه ماشینی:
٢ ٢ مجلۀ زبانشناسی و گویش های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد سال هشتم ، شمارة دوم چون بر این باور بودند که وندها معنی مشخصی ندارند، یـا معنـی آنهـا در پیوسـتن بـه سـایر عناصر مشخص میشود و حتی گاهی وندها را بیمعنـی مـیدانسـتند (کشـانی، ١٣٧١؛ شـریعت ، ١٣٧٢) .
در این پژوهش ، نقش معنایی پسوند -ه بررسی و به این پرسش ها پاسـخ داده خواهدشـد: چگونـه میتوان نقش معنایی یک وند را نشان داد؟ چه عامـل /عواملی باعـث شـده کـه معنـی ونـدها را نامشخص و گاهی اوقات بیمعنی بدانند؟ تفاوت معنـی ونـدها بـا معنـی سـایر عناصـر واژی 1 Lieber 2 subject-like 3 theme 4 processual ٥ کریمیدوستان و مرادی (١٣٩٢)، پسوندهای -نده و -ار زبان فارسی را در این چارچوب نظری بررسیکرده است .
صادقی (١٣٧٠) نقش های معنایی این وند را چنین برمیشمارد: شباهت اسم مشتق با پایه را نشان میدهد (بدنه ، تیغه )؛ بـه اسـم اشـیاء مـیپیونـدد و مقـدار چیزی را که در مقیاس پایه میگنجد نشان میدهد (بغله ، چنگه ، مشته )؛ به صـفت مـیپیونـدد و اسم هایی میسازد که دارای این صفت اند (سفیده ، باریکه ، پهنه )؛ به عدد میپیوندد و اسم هـایی میسازد که نشان دهنده یا دارندة شماره و رقمیاند که پایه بـر آنهـا دلالـت دارد (پنجـه ، دهـه ، هفته ، سده ، هزاره )؛ به بن مضارع ملحق میشود و اسم آلت و اسم میسازد.