چکیده:
از «نسخه» به عنوان شیوهای خاص از نگارشهای حدیثی، تعریف قابل قبولی ارائه نشده است. دو تعریف در میان معاصران بیشتر به کار رفته است: نخست. رساله کوچکی که حاوی احکام تأسیسی بوده که امام7 آن را وضع و بر راوی املا فرموده است و دوم. کتابی مأثور از یکی از ائمه: که به خط ایشان یا منقول از خط ایشان بوده است. به نظر میرسد، تعریفهایی ارائه شده از این اصطلاح، فاقد مستندات متقن و شواهد قابل قبول در کاربرد آن در منابع کتابشناسی است. مقاله حاضر میکوشد با جست و جو در شواهد مندرج در فهرست النجاشی و روایات پراکنده برگرفته از کتب مفقود موسوم به «نسخه»، از محدثانی که چنین اثری به ایشان نسب داده شده، تعریفی قابل دفاع از این اصطلاح ارائه کند. این نوشتار همچنین به بررسی صحیفة الإمام الرضا7 و مسند الإمام الرضا7 به عنوان دو نمونه بر جای مانده از مصادیق «نسخه» میپردازد. دستاورد این پژوهش در تعریف نسخه آن است که: نسخه، روایت امام7 از نیاکان را گویند.
خلاصه ماشینی:
"بنا بر این، اگر «نسخه» را تنها، کتابی مشتمل بر روایات یکی از ائمه( بدانیم، چه تفاوتی بین این کتاب با دیگر آثاری است که حاوی احادیث یک امام( بوده، اما فهرست نگاران، آنها را «نسخه» ننامیدهاند؟ نجاشی در معرفی موسی بن سلمة کوفی میگوید: له کتاب عن الرضا(.
به نظر میرسد، این احادیث نیز از نسخه عبد الله بن محمد تمیمی به واسطه کتاب محمد بن عمر جعابی نقل شده است؛ زیرا شیخ صدوق، پس از این احادیث، روایات دیگری نیز از جعابی از امام رضا( گزارش کرده است.
صحیفة الإمام الرضا(؛ نسخهای بر جای مانده از گزارش نجاشی در باره أحمد بن عامر بن سلیمان بن صالح بن وهب بن عامر 5 فهمیده میشود که عبد الله بن أحمد، نسخهای از امام رضا( را از پدرش أحمد بن عامر بن سلیمان روایت کرده است.
3 مسند الإمام الرضا(؛ نسخهای بر جای مانده نجاشی در گزارشی دیگر، داود بن سلیمان بن جعفر، ابو احمد قزوینی را نیز صاحب نسخهای از امام رضا( معرفی نموده و آورده است: له کتاب عن الرضا(، أخبرنی محمد بن جعفر النحوی، قال: حدثنا الحسین بن محمد الفرزدق القطعی، قال: حدثنا أبو حمزة بن سلیمان، قال: نزل أخی داود بن سلیمان و ذکر النسخة.
این نکته نیز باید مورد توجه قرار گیرد که از تفاوت در تعابیر نجاشی و شیخ طوسی در باره اثر منسوب به برخی نسخهنگاران و همچنین اختلاف ذهبی و نجاشی در تعبیر از کتاب علی بن مهدی، روشن میشود که واژه «نسخه» برای نامگذاری آثار حدیثی نبوده، بلکه عنوانی توصیفی برای نشان دادن محتوای آن بوده است."