چکیده:
چگونگي هويت بخشي به فضاهاي شهري امروز از مسايل چالش برانگيز در معماري و شهرسازي ايران است. مطالعه و استخراج ويژگي هاي زيبايي شناختي فضاهاي شهري تاريخي ايران، به منظور تداوم هويت نسخه امروزين آنها لازم و ضروري است. ميدان لزوماً يك فضاي شهري نيست، اما همان طور كه در تاريخ ديده شده، به تدريج با قرارگيري در بافت شهر توانسته تبديل به فضايي شهري با بدنه هاي طراحي شده، شود. بررسي زيبايي شناسي كالبدي اين نوع از ميدان هاي تاريخي به شناخت ويژگي هاي خاص آنها مي انجامد. اغلب پژوهش هاي مرتبط با ويژگي هاي فضاهاي شهري تاريخي به صورت پراكنده و غير منسجم است. براي اين منظور در مقاله حاضر، دستاوردهايي كه پيرامون ويژگي هاي فضاهاي شهري تاريخي ايران متداولند در چهار ميدان انتخابي مورد مطالعه قرار گرفتند. ويژگي هاي متداول فضاهاي شهري از اين قرارند: هر فضا براي اينكه تعريف شود، بايد عناصري تحديد كننده داشته باشد، در تمام فضاهاي شهري، به وفور گوشه هاي راست و تاكيد در محور هاي تقارن ديده مي شود، در دسترسي به تمامِ فضاهاي شهري ايراني، همواره يك تداومِ فضايي وجود داشته است، ايرانيان هر جا فضاي بازي در شهر مي يافتند، در صورتي كه با عملكردِ فضا، مغايرتي نداشت، از آب نما يا گياهان يا هر دو استفاده مي كردند، در تمام فضاهاي ايراني اعم از شهري يا معماري، عناصر معماري خاص ايراني استفاده مي شده است. با بررسي اين ويژگي ها و طبقه بندي آنها در قالب اصول زيبايي شناسانه، مي توان لايه هاي نظام حاكم بر عناصر ميدان و چگونگي تركيب آنها را نتيجه گيري كرد. در پايان لايه هاي نظام حاكم بر ميدان ها به طور خلاصه، به صورت «نظام عناصر» شامل نظام هاي عناصر معماري، عناصر طبيعي، عناصر مصنوع ثابت و موقت و «نظام تركيب» شامل نظام تركيب عناصر، نظام هندسي، نظام فضايي، نظام رنگ و نور و نظام مصالح تقسيم بندي مي شوند. مي توان از اين نظام هاي لايه اي در طراحي فضاهاي شهري امروزي استفاده كرد.