چکیده:
بيدل دهلوي شاعر معروف سبك هندي ، به منظور مضمون آفريني، از هر شيء يا پديده اي كه در طبيعت مي ديده بهره گرفته است تا اصول عرفاني، ارزشهاي اخلاقي و سنت هاي عاشقانه را كه همواره در متون ادبي موضوع سخن بوده است با تصاويري متنوع، بازآفريني نمايد. تداعي معاني در اين ميان نقش بسزايي دارد و شبكه هايي از تصاوير را ايجاد مي كند كه از سنت هاي شعري سبك هندي است، دراين مقاله به معرفي سه گروه از عناصر مضمون آفرين در پنجاه غزل از بيدل و شيوه مضمون آفريني شاعر از آنها پرداخته ايم.گروه نخست، عبارتند از اشياء نوساخته مانند آينه هاي شيشه اي، ظروف چيني، عينك، تفنگ- گروه دوم، عناصر عمومي شامل پديده هايي مانند آبله و حباب يا شيئي مانند بورياست گروه سوم؛عناصرهنري مانند سواد ، تصوير، نسخه. نگاه ژرف انديش و تخيل نيرومند شاعر، به كشف روابطي پنهاني ميان اشياء و پديده ها مي انجامد كه شاعر را به استفاده از اسلوب معادله، ناگزير مي سازد، آينه در گروه نخست از اين بن مايه ها بيشترين بسامد را دارد، در گروه دوم؛ بوريا و درگروه سوم هنر نقاشي داري بيشترين بسامد است. كوشش بيدل در مضمون آفريني بر ارشاد وتهذيب استوار است وبر وارستگي تاكيد ويژه دارد.
خلاصه ماشینی:
"او آدمی ، را نقاشی (بهزاد) می داند که تصویری از معبود خود خلق می کند کـه بـه دلیـل عـدم سخنیت با حقیقت باری تعالی ، مایة سرافکندگی اش می گردد از این رو شایسته می دانـد کـه دست از تصویر پردازی بردارد و آن را به فراموشی بسپارد، این اعتقاد،( ضعف ادراک آدمی در شناخت حق تعالی ) از بن مایه های فکری عرفاست کـه بیـدل آن را بـا هنـر نقاشـی در مضمونی تازه ، یادآوری می کند: خجلت تصویر عنقا تا کجا باید کشید با صدف گم گشت رنگ خامة بهزاد ما (بیدل ،١٣٨٩: ١١٨/١، ١) ٣.
نگه ننگاشت صنع آگهی در دیدة اعیان قلم در نرگسستان یک قلم سهو القلم دارد (بیدل ،١٣٨٩: ١٣١٨٤/١، ١) «گل نرگس » در سنت ادب فارسی ، به داشتن چشـمان بیمـار(مسـت وخمـار) مشـهور است : گشت بیمار که چون چشم تو گردد نرگس شیوة او نشدش حاصل و بیمار بماند (حافظ ، ٧٠:١٣٨٨) یک قلم در بیت زیر،به معنای همه (قید)است : عشق ورزیدیم بیدل با خیالات هوس این نفس ها یک قلم از عالم تشکیک بود (بیدل ،١٣٨٩: ١/١ ،١٤١٠٣) جدول ٣-٣ ـ بن مایه های تخصصی ؛ اصطلاحات هنر نسخه پردازی عناصر هنر نسخه پردازی بسامد ابیات نسخه ٤ بار -22420-27530-27631-27626 اجزا ٢بار 6547-2660 مسطر ٣بار -1739-3121-108 یک قلم ٢بار 14103-13184 شیرازه ٢بار 2240-2660 جدول زر ١بار 27626 عناصر نسخه پردازی ١٤مورد جمع کل عناصر هنری در ادامه ، نتایج این پژوهش بـه صـورت نمودارهـای سـتونی و دایـره ای نمـایش داده می شود."