چکیده:
شاخص جای پای اکولوژیک، یکی از مهمترین ابزارها برای اندازهگیری اثرات فعالیت¬های اقتصادی و اجتماعی جوامع بر محیطزیست است. این شاخص می¬تواند مقدار فشاری را که برای تأمین نیازهای مصرفی، بر جغرافیا وارد میشود، اندازهگیری کند. با توجه به اهمیت این شاخص و عدم محاسبه آن برای استانهای ایران، در مطالعه حاضر، این شاخص برای استانهای ایران اندازهگیری و مقایسه شده است. بهعبارتدیگر شاخص جای پا، برای هر یک از ساکنان استانهای ایران، در بخشهای مصرفی غذا، کالا و خدمات، حملونقل، و مسکن و همچنین در زیر بخشهای زمین کشاورزی، مرتع، جنگل، ساخته شده و انرژی، اندازهگیری و استانها از این حیث رتبهبندی شدند. نتایج نشان از آن دارد که در زمین کشاورزی، خراسان جنوبی بالاترین و فارس کمترین، در زمین انرژی، اصفهان بالاترین و سیستان و بلوچستان پایینترین، در زمین مرتع، خراسان جنوبی بالاترین و قزوین پایینترین، در زمین جنگل، تهران بالاترین و سیستان و بلوچستان پایینترین و در زمینهای ساخته شده، استان خراسان جنوبی بالاترین و استان آذربایجان غربی پایینترین مقدار جای پای اکولوژیک را در بین سایر استانهای ایران داشتهاند. نتایج کلی حاصل از این محاسبه که از تجمیع تمام بخشهای جای پای اکولوژیک حاصل میشود، نشان از آن دارد که ساکنان استان اصفهان با جای پایی به اندازه ۴۱۲/۲ هکتار برای هر نفر دارای بالاترین مقدار و ساکنان استان سیستان و بلوچستان با مقدار ۲۶۹/۱ هکتار برای هر نفر دارای کمترین مقدار جای پای اکولوژیک در میان استانهای ایران میباشند. با توجه به نتایج سنجش پایداری توسعه، می¬توان بیان نمود که تمامی استانهای ایران دارای ناپایداری اکولوژیک بوده و دراینبین استانهای اصفهان، قم و تهران بالاترین ناپایداری را دارند.
خلاصه ماشینی:
"تاکنون در نقاط مختلف دنیا مطالعات فراوانی با استفاده از این روش انجام شده است ، هر چنـد ________________________________________________________________ 1- Ecological Footprint 2- Mathis Wackernagel 3- William Rees ٤- میزان جای پای اکولوژیک نشانگر مقدار مصرف (تقاضای مردم برای کالاهـای طبیعـی و خـدمات اسـت ) و معـادل مقـدار زمین ، یا آبی است که نیازهای مصرفی جامعه را تأمین کرده ، یا آنکه پسماند تولیدی آنها را جذب میکند.
جدول ٢: رتبه بندی استانها براساس اندازه جای پای اکولوژیک )به تصویر صفحه مراجعه شود) نتایج حاصل از مطالعه در چندین بخش دسته بندی شده است ، در محاسبه زیر بخش های مـورد استفاده برای مصرف به این نتیجه رسیدیم که ساکنان اسـتان خراسـان جنـوبی بـا جـای پـای سـرانه ٠/٢٣٢ هکتار برای هر فرد بر زمین های کشاورزی دارای بزرگترین جای پا بر این نوع از زمین هـا و سـاکنان اسـتان فـارس بـا ســرانه ٠/١٠٥ هکتـار بـرای هـر نفــر دارای کوچـک تـرین جـای پــای اکولوژیک بر زمین های کشاورزی میباشند.
در بخش زمین های جنگلی، به این نتیجه میرسـیم کـه سـاکنان استان تهران با جای پایی معادل با ٠/٥٤٤ هکتـار بـرای هـر نفـر بـالاترین و سـکنه اسـتان سیسـتان و بلوچستان با مقدار ٠/٣٩١ هکتار برای هر نفر پایین ترین جای پای اکولوژیک بر زمین هـای جنگلـی در میان استانهای ایران میباشند."