چکیده:
سيد محمدعلي جمال زاده را يكي از سه بنيان گذار اصلي ادبيات داستاني معاصر فارسي مي دانند. با اين حال، بخشي از شهرت وي مديون كتابي است كه در سال 1345 از او چاپ شده، به نام «خلقيات ما ايرانيان». در اين كتاب جمال زاده به مثابه يك طبيب در پي شناخت درد جامعه ايران است، دردي كه مانع ترقي و علت العلل عقب ماندگي ما بوده است. درد يا همان عامل بيماري، فسادي است به نام خلقيات ما ايرانيان؛ يعني ما به دليل برخي خلقيات و روحياتمان است كه پيشرفت نمي كنيم و اولين قدم در راه ترقي و سعادت، تغيير خلق و خوي مان است.
چه چيز به جمال زاده اجازه مي دهد كه خلقياتي، غالباً منفي و گاهي به شدت تحقيركننده، را چنين بي پروا به ايرانيان نسبت دهد يا از قول ديگران نقل كند. ادوارد سعيد آن را خودشرق شناسي يا خودشرقي كردن مي نامد. سعيد بر اين باور است كه شرق شناسي نه فقط يك رشته علمي، بلكه همچنين گفتماني زمينه ساز و تسهيل گر استعمار شرق و همچنين به كلي ايجاد كننده شرق است. و اما خودشرق شناسي يا خودشرقي كردن عبارت است از همكاري انديشمندان شرقي در پروژه شرق شناسي. بنابراين، هدف اين مقاله عبارت است از محك زدن كتاب خلقيات ما ايرانيان با مشخصه هاي شرق شناسي و خودشرق شناسي.
خلاصه ماشینی:
دلیل نخست این که جمال زاده در ین کتاب مستقیما بـه مسـئلة مـنش م لـی پرداختـه و بنابراین از طرف داران این نظریه به شمار می رود که می تـوان بـرای گروهـی پرجمعیـت و بسیار متنوع از مردم روحیات و خلقیات یک سانی قائل شد؛ آن هـم خلقیـاتی کـه در طـی تاریخ استمرار داشته اند و این هر دو از خصوصیات شرق شناسی است .
دلیـل دوم ایـن کـه جمال زاده در بخشی از این کتاب با عنوان «پاره ای از آن چه بعضی از خودمانی هـا در حـق هم وطنانشان گفته اند» به بررسی خلقیات ایرانی ذکرشده در آثار اندیشمندان ایرانی پرداختـه و در خلال این صفحات نمونه هایی از دیگر آثار خود را نیز نقل کرده است ، که هـم چـون نمونة ذکرشده در ابتدای مقاله همگی شرق شناسانه اند.
جمـال زاده در ابتـدای کتـاب ، آن جـا کـه توضیح می دهد نوشتن این مقاله به تقاضای مجلة مسائل ایران برای تهیة آینه ای تمام نما از خلقیات یک ایرانی امروز بوده ، می نویسد: «می تـوان چنـین اسـتنباط کـرد کـه مقصـود و منظور [مجلة ] مسائل ایران همانا جمع آوری و نشان دادن داوری هایی اسـت کـه از جانـب بیگانگان (و حتی خودمانی ها) در حق ما ایرانیان و به خصوص دربارة اخلاق (خلقیات ) مـا به عمل آمده است » (همان : ١٠)؛ در حالی که در درخواست منقـول از آن مجلـه ذکـری از بیگانگان به میان نیامده است ، اما جمال زاده در این جمله اولویت را به گفته هـای بیگانگـان می دهد و در تمام کتاب به وضوح قضاوت ایشان را قدر و ارزش بیش تری مـی بخشـد.