چکیده:
مرز غربي ايران به علت ساختار جغرافيايي، قرار داشتن در مسير راه هاي تجارت بين الملل، يكي از مراكز قاچاق كالا بود. تاسيس كشور عراق با برخورداري از طولاني ترين مرز با ايران، مناسبات اين دو كشور به ويژه درخصوص قاچاق گندم را تحت تاثير قرارداد. اهميت گندم به عنوان اصلي ترين آذوقه مردم، شرايط جغرافيايي، وقوع جنگ جهاني دوم و ورود ناخواسته ايران به اين جريان، زمينه ساز تشديد قاچاق كالا در مرز ايران و عراق شد. اين امر پيامدهايي را به دنبال داشت كه به وضع قوانين جديد براي نظارت بر مناسبات تجاري با عراق منجر شد. پژوهش حـاضر با مطالعه اسنادي و كتابخانه اي، به شيوه توصيفي- تحليلي به بررسي عملكرد دولت در جلـوگيري از قاچاق گندم در مرز ايران و عراق در دوره پهلوي تا ماه هاي آغازين اشغال ايران توسط متفقين (1321-1304 هـ.ش) مي پردازد. دستاورد پژوهش مبين اين امر است كه به رغم اقدام دولت براي جلوگيري از قاچاق گندم، مسائلي چون فقر، نبود امكانات براي فعاليت اقتصادي قانوني، تنوع مراجع تصميم گيري چون امنيه و گمرك، ناامني در مرزها، مناقشات داخلي در عراق و عدم همكاري با ايران، اشغال ايران توسط متفقين و مانعي در برابر تلاش هاي دولت ايران براي جلوگيري از قاچاق گندم به عراق بود.
Geographically located at the juncture of international trade routes, the Western border of Iran used to be one of the goods smuggling center. The establishment of Iraq and its extended border with Iran influenced the relations between these two countries, particularly with regard to wheat smuggling. The significance of wheat as the main source of nourishment, the geographical location, the Second World War and unwanted engagement of Iran in this issue intensified the smuggling of goods in Iran-Iraq border. This had some consequences and eventually resulted in new supervisory laws to be passed for commercial relations with Iraq. The present study, employing a library-oriented and descriptive-analytic research method, examines the actions of the government against wheat smuggling in Iran-Iraq border during the first Pahlavi era up to the early months of occupation of Iran by the Allied forces. The findings of the study reveal that despite the efforts of the government for preventing wheat smuggling to Iraq, other issues like poverty, lack of facilities for legal economic activities, variety of decision-making organs likedeputy of security affairs and customsduties, bordersinsecurity, internal struggles in Iraq, and lack of cooperation with Iran, and occupation of Iran by the Allied forces acted as obstacles that prevented the Iranian government from acting against wheat smuggling to Iraq.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی و به شیوة توصیفی ــ تحلیلـی ، مبتنـی بـر مطالعـات کتاب خانه ای و اسنادی ، درصدد پاسخ به این پرسش هاست که عملکرد دولـت در کـاهش قاچاق گندم در مرز ایـران و عـراق در سـال هـای ١٣٠٤-١٣٢١ ش چگونـه بـوده و چـه نتایجی را به دنبال داشته است ؟ فرضیة اصلی این پژوهش نیز بدین شرح است که اقدامات دولـت بـرای جلـوگیری از قاچاق به طور عام و قاچاق گندم به طور خاص به دلایلی چون فقر در مناطق مرزی ، نبـود امکانات برای فعالیت اقتصادی قانونی ، مناقشات در عراق ، و اشغال ایران در جنگ جهانی دوم نتوانست کارآمد باشد.
در حوزة مقالات تاریخی نیز در مقالات مرتضی دهقان نژاد و الهام لطفـی با عناوین «بررسی و تبیین عوامل مؤثر در شـیوع قحطـی سـال هـای ١٣٢٠ تـا ١٣٢٤ ش و اقدامات دولت در کاهش آثار مخرب آن » (١٣٩٢) و «کمبود مـواد غـذایی و شـورش هـای مردم ایران در سال های جنگ جهانی دوم (١٣٢٠ تا ١٣٢٤ ش/ ١٩٤١ تـا ١٩٤٥ م)» (١٣٩٣) به قاچاق گندم در مرز قصرشیرین اشـاره شـده اسـت .
راه کارهـای کوتاه مدت دولت ایران برای ایجاد تسهیلات و رفع مایحتاج عشـایر مرزنشـینی کـه بـه قاچاق گندم می پرداختند، به واسطة فقدان کارآیی مأموران دولتی و رعایت نکردن قوانین صادرشده از سوی آن ها که خود یا بستگانشان در قاچـاق دسـت داشـتند و هـم چنـین به علت بروز اختلاف بین کارگزاران گمرکی و نیروهای نظـامی مـأمور بـرای کشـف و ضبط کالای قاچاق ، بی نتیجـه مـی مانـد.