چکیده:
سرزمين مصر در زمان حكومت مماليك (648-923 ق) به پايتخت فرهنگي جهان اسلام و محل ظهور و بروز مراكز و موسسات بزرگ آموزشي و چهره هاي شاخص در زمينه علوم مختلف تبديل شد. اين مقاله تلاش نموده به روش توصيفي- تحليلي ضمن بررسي نهادهاي آموزشي و فرهنگي مماليك، كاركردهاي آنان را نيز موردتوجه قرار دهد. اين بررسي نشان ميدهد سلاطين مماليك به همراه بسياري از اقشار داراي ثروت، قدرت، پايگاه ديني و اجتماعي به ساخت يا بازسازي و اختصاص موقوفات به مراكز آموزشي مانند مساجد، مدارس، كتابخانهها، خانقاه ها، رباطها و زوايا بپردازند و به پيشرفت علمي و فرهنگي جهان اسلام در اين دوران كمك نمايند. برخي از اين مراكز داراي كاركردهايي مانند نظامي، پزشكي، محل صوفيان، مركز عبادي و ... بودند اما در اين دوران داراي كاركرد آموزشي نيز شدند و به آموزش رشته هاي مختلف علوم ميپرداختند.
خلاصه ماشینی:
")مقریـزی ،١٤١٨ب ، ج٤:١٤٢-١٤٤( عــلاوه بــراینهــاتعــداددیگــری ازجوامــع نیــزتوســط ســلاطین وامــراوافــرادسرشــناس سـاخته شـدکـه ازجملـه میتـوان بـه جوامعـی ماننـدجامـع سـلطان ناصـرمحمدنزدیـک دهانه خلیــج ناصــری ومعــروف بــه جامــع ناصــری درســال )٧١١هــ/١٣١١م (،جامــع ســیف الدین کــرای منصــوری )٧٢١هــ/١٣٢١م (،مســجدقایتبــای )٨٧٧-٨٧٩هــ/١٤٧٢-١٤٧٤م (، )حتــی ،١٣٨۰:٨٧٩(جامــع ظاهــربیبــرس درســال )۶۶٥هــ/١٢۶۶م (،)مقریــزی ،١٤١٨ ب،ج ٤:٩٥(جامـع امیـرآیدمـرخطیـری )٧٣٧هــ(،)مقریـزی ،١٤١٨ب ،ج ٤:١١٥(جامـع دختـرملـک ظاهـر،جامـع المـاس حاجـب )٧٣۰هــ/١٣٣۰م (،جامـع قوصـون )٧٣۰هــ/١٣٣۰ م(،جامـع ظاهـردربـاب قرافـه ،جامـع آل ملـک بـاحسـینیه )٧٣٢هــ/١٣٣٢م (،جامـع سـیفی بشــتاک )٧٣۶هــ/١٣٣۶م (،جامــع امیــرســیف الدیــن طنبغــاماردانــی )٧٢۶هــ/١٣٢۶م (، جامـع ابـن طبـاخ دربـاب لـوق ،جامـع سـیف الدین کرجـی نقیـب وجامـع امیـرشـمس الدین آق سـنقراشـاره نمـود.
)مقریــزی ،١٤١٨ب ،ج ٤:٢٢٥(بیبــرس تنهــابــه ســاخت ایــن مدرســه اکتفــانکــردبلکــه در جـوارایـن مدرسـه مکتبـی بـرای ایتـام مسـلمانان سـاخت تـاقـرآن بـه آنهـاتعلیـم داده شـود.
)مقریـزی ،١٤١٨ب ،ج ٤:٢٢۶(بعضـی مـدارس عـلاوه بـرتدریـس ماننـدخانقاههـامکانـی بـرای عبـادت نیـزبـود،مثـل »مدرسـه مهمنداریـه " کـه امیـرشـهاب الدیـن بـن آقـوش درسـال ٧٢٥قمـری سـاخت ،کـه هم مدرسـه وهـم خانقـاه بـود.
)مقریـزی ،١٤١٨ب ،ج ٤:٢٥٧(»مدرسـه جمالیـه "نیـزکـه امیـروزیـرعلاءالدین مغلطای درسـال )٧٣۰هــ/١٣٣۰م (آن راتأسـیس کـرد،مکانـی بـرای درس وخانقاهـی بـرای صوفیـان بـود.
)مقریــزی ،١٤١٨ب ،ج ٤:٢٩٢؛ناصرالحجــی ،١٤١٢:١۶٢( »خانقــاه بیبرســیه "کــه رکنالدیــن بیبــرس جاشــنکیری درســال )٧۰۶هــ/١٣۰۶م (آن را ســاخت .
)مقریــزی ،١٤١٨ب ،ج ٤:٣۰٥-٣۰۶( »ربــاط افــرم "منســوب بــه امیــرعزالدیــن آیبــک افــرم ازدیگــررباطهــااســت کــه شــیخ ١.
)مقریــزی ،١٤١٨ب ،ج ٤:٢٢۶( نتیجه درایــن پژوهــش ،بــابررســی مراکــزآموزشــی وفرهنگــی مصــردرعصــرممالیــک ،ایــن نتایـج حاصـل شـد؛حکومـت ممالیـک کـه درقـرن هفتـم درپـی ایوبیـان بـه قـدرت رسـیدندو نزدیــک بــه ســه قــرن )۶٤٨-٩٢٣ق (درمصــروشــام حکومــت کردنــددرایجــادمؤسســات ومراکــزعلمــی وفرهنگــی سیاســت ایوبیــان راادامــه دادنــد."