چکیده:
قربانی مضمون مشترک اسطوره، دین، عرفان و ادبیات است. این عمل آیینی همواره در جوامع انسانی به منظور قرب و نزدیکی خدا/ خدایان و یا جلوگیری از خشم او/ آنان صورت میگرفته است. در برخی ایام و نزد برخی ملل، گاهی انسانها قربانی میشدند و شگفت آنکه گاهی خود قربانی با رغبت به این کار تن میداد. قربانی انسانی با آمدن ادیان الهی از میان رفت، امّا این مضمون در دامن عرفان اسلامی بهگونهای بدیع بازتولید شد. بیدل دهلوی شاعر مسلمان هندی گرچه به عارف بودن شهرت نیافته، اما نوعی بینش عرفانی در اشعارش به چشم میخورد. وی شکلی خاص از مضمون قربانی را در اشعارش پرورانده، امّا این موضوع تاکنون در شعر و اندیشهی او مورد بررسی قرار نگرفته است. نویسندگان مقالهی حاضر در اشعار بیدل به بررسی این مسأله، استخراج و طبقهبندی شواهد و تحلیل آنها پرداختهاند. نتایج تحقیق نشان میدهد که بیدل، از قربانی و ملزوماتش 53 بار بهره گرفته و در این میان، چشم قربانی و کیفیات خاص آن، بیشترین بسامد را در اشعار او داشته است. در حوزهی مضامین، بیدل سه ویژگی حیرت، اخلاص و یکرنگی، و تسلیم و رضا را در قربانی (عموماً در چشم قربانی) برجستهتر و چشمگیرتر دیده است.
خلاصه ماشینی:
٢ قربانی در ایران و مقایسة آن با دیگر کشورها (به طور خاص هند) مختاریان (١٣٧٩) در مقالة «میرنوروزی » پیوند و ارتباط مراسم میرنوروزی را با آیین قربانی شرح داده است ؛ شیشه گر (١٣٨٨) در مقالة «جایگاه نذورات و پیشکش قربانی » با استناد به آثار باستان شناسی به بررسی جایگاه نذورات در ایران ـ بـه طـور خـاص پیشـکش بخـور چوب و مواد خوشبو در هنگام قربانی ـ پرداخته است ؛ نعمت طاووسی (١٣٨٦) سعی کرده با بررسی آیین سیاوش که قربانی کردن یکی از بارزترین اجزای آن بوده است ، این آیین را به کیش برزگری ساکنان فرارود نسبت دهد که در ایران پراکنده شده است ؛ در دو پـژوهش زیر به بررسی مشترکات برگزاری آیین قربانی در ایران و هند پرداخته شده است : «هئومه و سومه در اندیشة هندوان و ایرانیان باستان » از نوابی (١٣٨٩) و «مفهوم قربانی (یجنه / یسـنه ) در هند و ایران باستان » از عدلی (١٣٨٧).
در تاریخ تمدن های گذشته چـون هنـد، یونـان ، روم و چین و نیز در نزد اقوام سامی شواهد زیادی مبنی بر قربانی کردن انسان ها یافت شده است ؛ بشر در این دوران هنوز به بلوغ فکری و فرهنگی دست نیافته بـود و بـا رسـم هـای خرافی ، همنوعان خود را که گاه از عزیزان بودند، برای خدایان قربانی می کرد.