چکیده:
توجیه کیفر در فلسفة اخلاق معاصر تحت سیطره و نفوذ دو جریان دیرپا در ساحت اخلاق هنجاری، یعنی غایتگرایی و وظیفهگرایی است. وظیفهگرایی به نفس عمل مینگرد و درستی و نادرستی اَعمال را فارغ از پیامدهای احتمالیشان، داوری کرده و در صدور احکام هنجاری نظر به غایت ندارد. توجیه کیفر در این سُنت بر پایة تقدم حق بر خیر، ایدة استحقاق و با نگاه به گذشته و عنصر مکافات صورت میگیرد. در مقابل، غایتگرایی بر نتیجه استوار است و گزارههای تکلیفی را با عنایت به پیامد رفتار آدمی تجویز میکند.غایتگرایی در خوانش فایدهگرایش با تقلیل حُسن و قُبح اَعمال به فایده مرتّب بر آنها در توجیه مجازات نظر به آینده دارد. مقاله حاضر بر آن است که با اتخاذ رویکردی تجویزی در توجیه کیفر و اولویت بخشیدن به اخلاق وظیفهگرا، فایدهگرایی را به مثابة یک هدف فرعی برای نظام عدالت کیفری در نظر گیرد. این دیدگاه عدالت را هدف اصلی و محوری حقوق کیفری میداند و مواردی چون پیشگیری، اصلاح و درمان را هدف ثانوی می پندارد.
خلاصه ماشینی:
١. وظیفه گرایی و اخلاق گرایی نظریه های مجازات که به پشتوانه سُنت وظیفه گرایی طرح و توجیه میشوند، همـواره بـا ایـن اتهـام مواجه اند که با گره زدن کیفر به مقوله اخلاق ، باعث تحدید آزادی و در نتیجـه فربـه شـدن حقـوق ١.
جوان جعفری، ساداتی، ١٣٩٠.
نظریۀ اخلاق گرایی قانونی ٢، که حاصل مجادلات نظری برخی فایده گرایـانِ اخـلاق گـرا در قـرن 3 بیستم است ، بر استفاده از اهرُم کیفر به منظور پیشـگیری از ارتکـابَ اعمـال «ذاتـاً غیراخلاقـی » پافشاری میکند.
(رستمی، ١٣٩٣: ٦٦) دیدگاه های وظیفه گرا از مجازات ، هرچند خاستگاه اخلاقی دارند، اما در نهایت ربـط چنـدانی بـا اخلاق گرایی پیدا نمیکنند.
زیرا اولاً اخلاق گرایی قانونی یکی از اصول جرم انگاری رفتار است ، حال - آن که وظیفه گرایی نظریۀ توجیه مجازات میباشد؛ جرم انگاری فرایندی متفاوت از تعیـین و توجیـه کیفر دارد.
( ,Feinberg ٢٦٠ :١٩٨٧ ) ثالثاً به باورِ وظیفه گرایان ، قانون مجازات باید جاذبۀ اخلاقی داشته باشد.
(هورکا، ١٣٩٢: ٢٤٣) در اخلاق غایت گرا، یک عمل درست است ، اگر و تنهـا اگـر بهتـرین نتایج را به دنبال داشته باشد.
(کـاوادینو، دیگنان ، ١٣٨٤: ٢٩٨) اما در این که نظام کیفری فایده گـرا تـا چـه حـد کارآمـد اسـت ، احتجاجـات بسیاری وجود دارد، چون کارآمدی به عوامل متعددی به ویژه احتمال شناسایی مجرمین ، تسریع در 1.
آزادی، اخلاق ، قانون ، (درآمدی بر فلسفۀ حقوق کیفری و عمومی)، ترجمـۀ محمّد راسخ ، چاپ اول ، تهران : انتشارات طرح نو.
"Punishment Theory: Moral or Political", Buffalo Criminal Law Review, Vol. 5, pp: 321- 372.