چکیده:
شیعه از زمان پیدایش تاکنون، تاریخ پر فراز و نشیبی داشته است. در برخی موقعیتهای تاریخی با فرصت پیشآمده، اقدام به تشکیل حکومت کرده و گاه با پویش فرهنگی اندیشمندان شیعی در تمدن اسلامی ادامه حیات داده است. در تاریخ معاصر نیز، با قیام مردم ایران به رهبری امام خمینی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی فرصتی پیش آمد تا تشیع تجدید حیات کند. در این نوزایی، بیشترین نقش را روحانیان شیعه ایفا کردهاند. از جمله کانونهایی که در بالندگی روحانیان و تحولات معاصر شیعه بسیار اثرگذار بوده، مدارس علوم دینی، بهویژه مدرسه فیضیه، در قم، است. بررسی چگونگی تحولات تاریخی این مدرسه و شناخت عوامل مؤثر در این تحولات و چگونگی اثرگذاری آن در حیات سیاسی شیعه، مسئلهای است مهم که نوشتار پیش رو قصد تبیین و تحلیل آن را دارد. فیضیه در تاریخ معاصر، ضمن آنکه مرکز تعلیم و تعلم علوم و معارف دینی بوده، پایگاه انقلابیان و فعالان سیاسی حوزوی و غیرحوزوی نیز بوده است. لذا ظهور و بروز توأمانِ دیانت و سیاست در نهایت، مرحله جدیدی از حیات شیعه را رقم زد. چگونگی بازنمایی نقش مدرسه فیضیه در تجدید حیات سیاسی شیعه دغدغه اصلی مقاله حاضر است. لذا مفاهیم سیاسی در میدانی تاریخی در پیوند با تحولات و تجدید حیات شیعه واکاوی میشود.
خلاصه ماشینی:
"تأسیس حوزه علمیه قم با مرکزیت مدرسه فیضیه و توجه و حضور و فعالیت بزرگانی چون آیت الله شیخ عبدالکریم حائری، مراجع ثلاث )سید محمدتقی خوانساری، سید صدرالدین صدر و سید محمد حجت کوه کمره ای(، آیت الله بروجردی، امام خمینی و دیگر مراجع در آن، که هر یک در سرنوشت و حیات شیعه اثرگذار بوده اند، نشان از نقش این مدرسه نسبت به دیگر مدارس علوم دینی دارد؛ مکانی که افزون بر پرورش بسیاری از شخصیت های علمی، مذهبی، سیاسی و انقلابی کشور، زمینه ساز و بستر رشد و گسترش اندیشه های انقلابی امام خمینی بود.
بازتاب فاجعه حمله به فیضیه ، که زائران در سراسر کشور منعکس کردند، بسیار گسترده بود و علما در شهرهای مختلف کشور بیانیه ها و اعلامیه های فراوانی صادر کردند )روحانی، ١٣٨١: ٣٥٣/١ و ٣٨٢٣٨٧؛ مدنی، ١٣٧٨: ٣١/٢( و مجددا امام خمینی در مراسم چهلمین روز شهدای فیضیه به این مدرسه آمد و سخنرانی بسیار مهمی کرد که در آن شخص شاه را مقصر اصلی تهاجم به فیضیه شمرد )ستوده ، ١٣٨٠: ٦١/٤؛ موسوی خمینی، ١٣٧٨: ١٨٨/١(.
امام خمینی با تیزبینی و در کمال احترام این پیشنهاد را رد کرد )موسوی خمینی، ١٣٧٨: ١٨٢/١( و در ادامه نیز سکوت نکرد و با اعلامیه ها و سخنرانی به افشاگری ها و اعتراضات خود ادامه داد )همان: ٢٠٦ و ٢٢٨( تا اینکه دولت برای سرپوش گذاشتن بر اقدامات و حوادث فیضیه و دلجویی از روحانیان و جلب اعتماد آنها درصدد بازسازی و تعمیر مدرسه فیضیه برآمد، اما باز با مخالفت امام خمینی مواجه شد )کرباسچی، ١٣٧١: ١٤٧/١(."