چکیده:
نوشتار پیش رو برآمده از پژوهشیدرباره دوره انتقال قدرت ازسلسله قاجار به دولت مدرن پهلوی است. این پژوهش برخلاف رویکردهای مبتنی بر تاریخ سنتی،با تکیه بر تحلیل گفتمان فوکویی و ادبیات پسااستعماری، خوانشی دیگرگون از شکل گیری نخستین دولت مدرن در ایران به دست می دهد. مقاله نشان می دهد شکل گیری نخستین دولت مدرن در ایران تجسد عینی و راهبردی گفتمان تجدد آمرانه است. این متن در واکاویصورت بندیتجدد آمرانه،اعمال گفتمانی شکل دهنده مقولات مقوم صورت بندیگفتمان تجدد آمرانه را شناسایی کرده و به تحلیل گفتمان انتقادینشریه های دوره انتقال قدرت از قاجار به پهلوی- کاوه، ایرانشهر، نامه فرنگستان، آینده و مرد آزاد- پرداخته است. مقولات برآمده از این تحلیل گفتمان شامل مفاهیم اساسی «تلقی از خود و دیگری، پرسش از انحطاط و عقب ماندگی»، «اخذ تمدن از غرب»، «جدایی دین از سیاست و عرصه عمومی»، «نخبه گرایی»، «ضرورت دولت مقتدر و آمر» و «ناسیونالیسم» است. روشنفکران دوره انتقال قدرت به مثابه گروه هایمرجع گفتمان تجدد آمرانه و نیز اثرگذارترین گروه استراتژیک این دوره در شکل گیری نهادی و گفتمانی نخستین دولت مدرن در ایران نقش برجسته ای داشته اند که تمرکز این متن واکاویتاثیر گفتمانی آن هاست.
خلاصه ماشینی:
"این مقولات عبارت اند از: تلقی از خود و دیگری ، پرسش از انحطاط و عقب ماندگی ، اخذ تمدن غرب ، جدایی دین از سیاست و عرصۀ عمومی ، نخبه گرایـی، ضـرورت دولـت مقتـدر و آمـر و ناسیونالیسم که به مثابۀ مقولات مقوم صورت بندی تجدد آمرانه در ایران شناسایی می شوند.
٢٠ با ایـن حال ، سؤالی که مطرح میشود، نحوة فائق آمدن بر این زوال و رسیدن به ترقی و پیشرفت است : همه صحبت در اینجا است که افکار این ملت مصیبت کش لات را چطـور مـی شـود تغییر داد، با چه اسبابی ممکن است پیچ و مهره های مغـز و دلـش را گرفـت بیـرون آورد، بعضی از آن ها را دور انداخت ، بعضی را سوهان زد، و دوباره بـا چنـد چـرخ 21 نوظهور، همه را بقاعده سوار کرد؟ به عبارتی ساده ، راه آدم کردن ایرانی چیست ؟ مجلۀ فرنگستان نیز دربارة مسلم بودن انحطاط و عقب ماندگی ایران و ایرانی با مرد آزاد هم آواز است : «عقب ماندگی ایران از کاروان تمدن بقدری واضح است که هیچ کس جرئت انکار آن را ندارد ولی علت آن را هرکس بطریقی تعبیر می نماید».
مجلۀ آینده نیز همسو با کاوه و فرنگستان به طرح تجدد و ترقی نگاهی نخبه گرایانه دارد و با توجه به حالت اجتماعی و اخلاقی منحط و «پست » مردم ایران ، خواهان هدایت ملت توسط نخبگان است : «مملکت ما قرن ها از دنیای متمدن عقب مانده است و بـه گمـان مـا دولت و اشخاص روشنفکر باید هادی ملت شده با سرعتی که به زمین نخـورد او را جلـو 53 ببرند»."