چکیده:
یکی از هنجارهایی که نمود بارزی در رویکردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد، هنجار «عدالت طلبی» است. این هنجار هویت جمهوری اسلامی را به عنوان یک کنش گر و واحد سیاسی عدالت گرا شکل داده است. این نوشتار، از منظر رهیافت سازه انگاری به نقش «هویت» در تکوین منافع و منطق کنش و به آزمون و تحلیل فرضیه های ذی ربط می پردازد. پیش از پرداختن به سئوال اصلی، به یک سئوال فرعی پاسخ داده می شود: منابع هویت ساز سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کدامند؟ سپس در پی پاسخ گویی به سئوال اصلی هستیم که هنجار «عدالت طلبی» چه جایگاهی در منابع هویت ساز سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد؟ فرضیه این مقاله برای سئوال فرعی آن است که منابع هویت ساز سیاست خارجی ایران شامل تاریخ ایران زمین، دین اسلام و مذهب تشیع، جهان سوم گرایی، گفتمان انقلاب اسلامی و ژئوپلتیک ایران است. فرضیه این نوشتار در پاسخ به سئوال اصلی نیز آن است که از رصد منابع هویت ساز سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می توان دریافت که عدالت طلبی عمدتا در کانون منابع هویتی قرار دارد و موجب بازتولید و تکوین متقابل منابع هویت ساز می شود.
خلاصه ماشینی:
منابع هویتی هر کدام براساس عوامل و عناصر گوناگونی شکل گرفته و تقویت شده اند؛ تاریخ ایران تحت تأثیر رویه های گفتمانی اسطوره ها و جلوه های شکوه و افول این سرزمین ساخته شده اند؛ دین اسلام و مذهب تشیع از رابطۀ دین خویی انسان ایرانی نشأت گرفته و مفاهیمی همچون عدالت طلبی و ظلم ستیزی، نفی سبیل ، آرمان مهدویت و نهضت حسینی مذهب تشیع ، مقوم بخش ساختار این هویت شده اند؛ وجود ماهیت ضد استعماری و استقلال طلبی در منبع گفتمانی جهان سوم گرایی از یک سو تحت تأثیر زمینه ها و تجارب داخلی ایرانیان است ، که با نظام معنایی و رویکرد کشورهای استعمارستیز همسو شده و درصدد اصلاح و تعدیل نظم و وضع بین المللی موجود است ؛ هویت و نظام مفهومی انقلابیگری منبعث از استقلال طلبی، دگرگونی در نظام بین الملل مستقر، حمایت از مستضعفین و مبارزه با مستکبرین است و عناصر ژئوپلتیک ایران که با روحیات ، رویه ها و به طور کلی پدیده های انسانی در ارتباط بوده ، به صورت غیرمستقیم و نسبی بر شکل گیری هویت ملی و کنش در رفتارخارجی تأثیر میگذارند.
نخست ، رهیافت سازه انگاری به عنوان چارچوب مفهومی و نظری توضیح داده خواهد شد؛ بخش دوم به تبیین هویت ملی و مؤلفه های آن میپردازد و در بخش سوم به تفصیل ، منابع پنجگانۀ هویت ساز سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی و تبیین قرار میگیرد، و بخش چهارم ، به واکاوی جایگاه عدالت طلبی در منابع هویت ساز و میزان تحقق پذیری گزاره ها و فرضیه ها، اختصاص یافته است .