چکیده:
فاعل معنوی از جمله اصطلاحاتی است که در کتب حقوقی به عنوان یکی از مرتکبین جرم زیاد به چشم میخورد. با این وجود در تعریف این مفهوم بین حقوق دانان کیفری در نظام های حقوقی مختلف اتفاق نظر وجود ندارد و هیچ گاه مبانی و میزان مسئولیت کیفری وی مورد بحث و بررسی دقیق قرار نگرفته است. در این پژوهش تلاش می شود که معانی مختلف فاعل معنوی تشریح و معنای موجه آن تبیین، مبانی و میزان مسئولیت کیفری آن، به طور دقیق تحلیل و از این طریق ابعاد حقوقی فاعل معنوی در حقوق کیفری ایران معین شود
خلاصه ماشینی:
"خلاف اهداف و ویژگی های حقوق کیفـری اسـت ؛ هدف حقوق کیفری همان بازدارندگی و حفظ نظم عمومی است و چنین اهدافی ایجاب مـی کنـد که مرتکب خواه به طور مستقیم ، خواه با وسیله مجرمانه و یا به واسطه فاعـل غیـر مسـئول رفتـار مجرمانه را انجام دهد در همه این حالت ها، مرتکب با ضـمانت اجـرای یکسـانی مواجـه شـود و استفاده از فاعل غیر مسئول موجب تغییر ماهیت جرم نمی شـود مگـر در جرائمـی کـه الزامـا بـا مباشرت محض محقق می شود مثل جرائم جنسی .
نخست ، به تبعیت از دیدگاه عینی گرایی و دفاع از حقوق و آزادی های فردی و جلوگیری از سوء استفاده دولت ها از نهادهای حقوق کیفری بایـد معتقـد بـود مجـازات فاعـل معنـوی همـان مجازات معاون جرم و علی الاصول تابع دیدگاه عینی گرای محض ٢ اسـت و فقـط در برخـی مواد پراکنده مانند ماده ٦٢١ و ٥٣٨ قانون تعزیرات مجازات اسلامی از نظریه ذهنی گرای نسبی تبعیت کرده است و در مقام استدلال می توان به حذف ماده ٤٥ ق.
بنابراین به منظور تبیین مناسب نظریه عمومی فاعل معنوی لازم است قانون مجازات اسلامی در پناه دیدگاه ذهنی گرایی ، ضمن یک ماده قانونی خاص در کتاب اول ، آن را به عنـوان یـک شـیوه ارتکاب جرم شناسایی کند و ارکان و مجازات آن را تعیین نمایـد و چنـین مقـرر دارد؛ « هـرکس جرم عمدی را از طریق فرد دارای شرایط مسئولیت کیفری مرتکب شـود بـه گونـه ای کـه فاعـل اصلی ، جرم را به نام و به حساب او مرتکب شود فاعل معنوی است و در جرائم مسـتوجب تعزیـر به حداکثر مجازات قانونی همان جرم و در جرائم مستوجب حد یا قصـاص بـه حـداکثر مجـازات معاونت در آن جرم محکوم می گردد."