چکیده:
اعتقاد به وجود خدا، همواره در معرض حملات نظری بوده و یکی از این موارد، چالش در توجیه این باور است. در مقاله حاضر، نظرهای علامه سید محمدحسین طباطبایی و آلوین پلانتینگا در مواجهه با چالش فوق بررسی و با تحلیل دیدگاه آنها، مقایسه ای انجام خواهد گرفت. اگرچه هر دوی ایشان اعتقاد به خدا را از دلیل بی نیاز می دانند و برهان را تنها موید ایمان می پندارند، پلانتینگا که به سنت معرفت شناسی اصلاح شده تعلق دارد، با نقد بنیادی نظریه مبناگروی سنتی در توجیه، گزاره «خدا وجود دارد» را برای فرد دیندار از جرگه گزاره های واقعا پایه معرفی می کند و البته آن را بدیهی نمی داند. این در حالی است که او نمی تواند معیار جامع و مانعی را برای گزاره های پایه ارائه دهد. اما علامه طباطبایی که به مکتب مبناگروی سنتی در توجیه وفادار است، برای اثبات وجود خدا از اصلی بهره می برد که مناقشه ای در پایه بودن آن وجود ندارد؛ یعنی اصل عدم اجتماع نقیضین. به این ترتیب علامه طباطبایی با تحلیل موضوع گزاره فوق، آن را به عنوان گزاره ای بدیهی اولی معرفی می کند.
خلاصه ماشینی:
اگرچه هر دوي ايشان اعتقاد به خدا را از دليل بينياز ميداننـد و برهـان را تنهـا مؤيـد ايمـان ميپندارند، پلانتينگا که به سنت معرفت شناسي اصلاح شده تعلق دارد، با نقد بنيادي نظريۀ مبناگروي سـنتي در توجيـه ، گـزارٔﻩ «خدا وجود دارد» را براي فرد ديندار از جرگۀ گزاره هاي واقعا پايه معرفي ميکند و البته آن را بديهي نميداند.
آلوين پلانتينگا٣ به عنوان نمايندٔﻩ شاخص اين مکتب ، ابتدا مدعي ميشـود که اعتقاد به خداوند نيز از جرگۀ گزاره هاي پايه است و سـپس مـيکوشـد کـه ثابـت کنـد توجيه اعم از ابتناي باوري بر باور ديگر يا مستند کردن اعتقادات بر بينـه ٤ اسـت تـا نشـان دهد اعتقاد به خدا نيز موجه محسوب ميشود.
بنابراين معرفت شناسي اصلاح شده در صدد است که نشان دهد براي اعتقاد به خداونـد، شرايط شناخت شدٔﻩ بسياري وجود دارد که در آن شرايط باور به وجود خداوند پايـه اسـت (ويرنگا، ١٣٨١: ١٠٢).
براي روشن شدن اينکه کدام دسـته از قضـايا پايـه هسـتند و مـيتـوان بـدون نيـاز بـه استدلال ، از آنها براي انتاج ديگر قضايا و از جمله گزارٔﻩ «خـدا وجـود دارد» اسـتفاده کـرد، ابتدا اقسام قضايايي که در برهان به عنوان مبادي به کار ميرونـد را بيـان و سـپس مشـخص ميکنيم که علامه طباطبايي در اقامۀ دليل بر وجود خدا از کدام قسم بهره گرفته است .
Planting, Alvin(1983), Nicholas Wolterstorf, Faith and Rationality: Reason and Belief in God. Notre Dame: University of Notre Dame Press 19.