چکیده:
در طول تاریخ فقاهت شیعه ولایت به معنای مسئولیت و سرپرستی امور مربوطه بوده است که برحسب موارد، تفاوت میکند و در شئون عامه و مصالح همگانی امت، تمامی احکام انتظامی اسلام را شامل میگردد. شیخ انصاری و امام خمینی(ره) به عنوان فقیهانی هستند که نگاهی وحدت انگارانه به رابطه ولایت با فقیه دارند. همچنین هردو قائل به ولایت اذنی برای فقیه هستند. در این نوشتار علاوه بر آگاهی از دیدگاه شیخ اعظم، مقایسه ای بین کلام شیخ و ابعاد فکری و فقهی امام خمینی(ره) به عمل میآید و زوایای آن مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد و پس از تبیین دیدگاه این دو فقیه، سعی شده تا میان این دو دیدگاه، الفتی ایجاد و روزنه ای برای تطبیق و مقارنه گشوده گردد.
خلاصه ماشینی:
اين است که آيا فقيه بهعنوان نائب و قائم مقام امام، همان رياست كلى و سلطنت عامهاى را كه معصوم دارد، دارا مىباشد يا چنين رياستى براى او ثابت نيست؟ فرضیه مقال آن است که مرحوم شيخ اعظم، ولايت را براي فقيه، فقط در امور حسبيه ميپذيرد، اما امام خميني(ره) بر اين عقيده است که ولايت فقيه همان ولايت پيامبر(ص) و معصوم(ع) است که براساس مستنداتي مانند، تفويض حضرت حجت در مقبوله عمر بن حنظله و مشهوره ابي خديجه و توقيع شريف، ولايت فقها به نيابت از امام(ع) اثبات ميشود.
خلاصه اينکه ولايت يعني مسئوليت و سرپرستي که يک امر اعتباري و جعلي است که به دو صورت تصور ميشود استقلالي و اذني؛ در مورد اول، اصل عدم ولايت است در اين مورد اصل لفظي که همان مقتضاي نصوص است وجود دارد، و در جاييکه بحث از هر مسئلهاي كه حكم روشنى براى آن در دست نيست، اصل اولى بهعنوان پايه و مبنى قرار مىگيرد، در مسئله ولايت و حاكميت، مرحوم شيخ انصارى «لا ولاية لاأحد على أحد» را مبنى و اصل قرار داده است و ثابت کرده که ادله ارائه شده براي نوع اولِ ولايت، توانايي اثبات ولايت در اموال و انفس را براي فقيه ندارد، نظر مرحوم شيخ در ولايت اذني نيز بههمين صورت است؛ زيرا اصل اول اقتضا ميکند هرکس در هر امري مستقل باشد، اما دلایلي برخلاف اين اصل وارد شده و دليل عدم استقلال افراد هم جلوگيري از هرجومرج است و اين قسم از ولايت براي فقيه ثابت است و آنچه در دوران غيبت کبراي امام(ع) مورد حاجت است همين قسم از ولايت است که حکومت اسلامي را مشروعيت ميبخشد و جامعه را از نابساماني نجات ميدهد و در مواردي که در لزوم اذن ولي و امام ترديد وجود دارد، اصل عدم اشتراط اذن امام است.