چکیده:
«تشبیه تمثیل» یکی از اسلوبهای بیانی قرآن کریم است که خداوند متعال برای محسوس کردن مفاهیم عقلی و پردهبردای از تندیس معانی ماورایی از آن بهره گرفته است. عناصر طبیعت از جمله (باران و باد) به دلیل ارتباط مستقیم انسان با آنها، در تمثیلهای قرآنی کاربردی پر رنگ دارد. این مقاله در پی آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نظریه بافت زبانی(سطح صوتی، صرفی، نحوی، معناشناختی) به بررسی کارکرد مثبت یا منفی این عناصر در تشبیهات تمثیلی قرآن پرداخته و به این سؤال پاسخ دهد که این دو عنصر در انتقال تصویر وجه شبهِ برخاسته از این تمثیلها، چه نقشی ایفا میکنند و بافت زبانی قرآن چه تأثیری بر تبیین کارکرد این دو عنصر در انتقال وجهشبه میگذارد؟ نتایج بررسی در این مقاله حاکی از آن است که دو عنصر باد و باران در تشبیهات تمثیلی قرآن کارکردی مثبت دارد و چنانچه در جملاتی به کار رفته باشد که به ظاهر بار معنایی منفی دارند؛ اما بافت زبانی قرآن به گونهای است که سبب میشود این دو عنصر به صورت غیرمستقیم در تفهیم وجهشبه و روشنگری مفاهیم ناپایداری دنیا، تباهی اعمال کافران و مشرکان، نتیجه انفاق در راه خدا و همچنین نابودی اجر انفاق کنندگانِ منتگذار و آزار دهنده، کارکردی مثبت داشته باشند.
خلاصه ماشینی:
از طرف دیگر به دلیل آن که انسان همواره با طبیعت پیرامونی خود ارتباطی تنگاتنگ دارد و به راحتی میتواند با آن ارتباط برقرار کرده و به واسطه محسوس بودن این عناصر، آنها را راحتتر درک کند، در تمثیلهای قرآنی از این عناصر به وفور استفاده شده است؛ اما برای آن که بتوان به کارکرد مثبت یا منفی این عناصر در تمثیلهای قرآنی و نقش آنان در القای وجهشبه این تماثیل پیبرد، باید به واکاوی کلمات پیرامونی این عناصر، ساختار آوایی، نحوی و صرفی آنان و کشف روابط معنایی میان واژگان به کار رفته در این تمثیلها پرداخت و به عبارت دیگر بافت زبانی قرآن را مد نظر داشت و آنگاه در باره معنای واژگان و کارکرد آنان سخن به میان آورد؛ چرا که کشف معنای دقیق یک واژه در عبارت یا جملهای، یکی از مهمترین دغدغههایی است که ذهن اندیشمندان اعم از فلاسفه، منطقدانان، روانشناسان، جامعهشناسان و به ویژه زبان شناسان را به خود مشغول داشته است؛ چرا که به راحتی و با قطعیت نمیتوان ادعا کرد که معنای یک واژه ذکر شده در جملهای را میتوان به آسانی درک کرد و با مراجعه به معاجم، به سهولت میتوان غرض اصلی از کاربرد آن واژه را فهمید.
پاسخ این مسأله را باید در اهمیت آب در موجودیت گیاهان جستجو کرد؛ زیرا اگر آبی نباشد هیچ گیاهی سر از خاک بیرون نمیآورد چه رسد به اینکه رشد کند و… حال میبینیم که خداوند در این آیه نیز به اصل موجوادت که از آب تشکیل شدهاند، اشاره دارد و به همین دلیل کلمه آب را مقدم داشته است، به عبارت دیگر هرچند مفهوم اصلی وجه شبه در این تمثیل ناپایداری و زوال یافتگی اشیاء است؛ اما در مشبهبه که بخش اصلی این تمثیل را میسازد، به کارکرد آب در موجودیت مشبهبه اشاره شده است.