چکیده:
کارشناسان و صاحب نظران مسائل مرزی کارکردهای مختلفی را برای مرزهـا در قالـب هـای سیاسـی، اقتصـادی، دفاعی و... را برشمرده اند که دراین بین وجود علائق و مشترکات تاریخی، مذهبی، فرهنگی و اجتماعی میان مردم سرزمین آذربایجان و ایران از همان ابتدای استقلال جمهوری آذربایجان تحولاتی در کارکرد مرز بین دو کشور به وجود آورده ، که بازگشایی مرز و آمدورفت اتبـاع دو کشـور و مبـادلات مـرزی در آن را مـیتـوان نـام بـرد. بااین حال علیرغم تاثیرگذاری مسائل سیاسی بر روابط دو کشور در پی مداخلـه کشـورهای بیگانـه ، بـر اهمیـت و کارکرد این نقاط مرزی روزبه روز افزوده میشود. این نوشتار که باهـدف بررسـی عوامـل مـوثر ژئـوپلیتیکی بـر کارکرد مرز سیاسی در شهرستان مرزی آستارا میباشد که درصدد پاسخ به این سوال بوده که عوامل تاثیرگـذار بر تحولات کارکردی مرز آستارا کدم اند؟ نوع پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش ، تحلیلی- توصیفی و ابزار گردآوری پرسشنامه محقق ساخته است . جامعه آماری تحقیق ،٦٧ نفر از دانش آموختگان رشته جغرافیـای سیاسی دانشگاه آزاد واحد رشت بوده اند که روایی آن مورد تائید اساتید و صاحب نظران بوده و در این تحقیـق ، به منظور تعیین پایایی پرسشنامه ، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن ٠,٨٠ بدسـت آمـد. یافتـه هـای تحقیق حاکی از آن است که کارکرد مرز سیاسی ایران و جمهوری آذربایجان در آسـتارا متحـول شـده اسـت و عواملی مانند اجرای آمـایش مـرزی، عوامـل همگنـی ژئوکـالچر در دو سـوی مـرز و حضـور ایـالات متحـده در آذربایجان بر کارکرد مرز سیاسی آستارا تاثیرگذار بوده است و دراین بین مولفه های مسائل ژئوپلیتیک ، اسـتقرار پاسگاه های مرزی، نوع رویداد حـاکم فـیمـابین ایـران و آذربایجـان ، مسـائل دریاچـه کاسـپین و بـالاخره نقـش حاکمیت دارای بیشترین رتبه بندی را در تاثیرگذاری بر کارکرد مرز سیاسی آستارا داشته است .
خلاصه ماشینی:
"زرقانی و مهدی زاد (١٣٩٠) در مقاله ای به بررسی عوامـل ژئـوپلیتیکی مـؤثر بـر کـارکرد امنیتی مرزهای جمهوری اسلامی ایران و پاکسـتان پرداختـه انـد و پـس از بیـان تمایـل زیـاد حکومت ها بـرای کنتـرل مـؤثر مرزهـا و بهبـود کارکردهـای دفـاعی - امنیتـی آن هـا، نتـایج تحقیقات انجام گرفته حاکی از آن است که عوامل مانند نوع فضـای اسـتراتژیک مسـلط بـر منطقه ، نوع و سطح روابط کشورهای همسایه ، ویژگیهای اقتصادی مرزنشـینان ، اشـتراکات فرهنگی ساکنین دو سوی مرز، نوع نگـرش و رفتـار حکومـت هـا نسـبت بـه مـرز و بـالاخره پیمان های سیاسی - نظـامی کشـورهای هـم مـرز بـا قـدرت هـای فـرا منطقـه ای را مهـم تـرین متغیرهای ژئوپلیتیکی بر کارکرد امنیتی مرزها دانسته اند.
هرچند که مـرز بـه تنهـایی دارای یک نقش و کارکرد است و آن تحدید حدود منطقـه ای اسـت کـه در داخـل آن یـک نـوع قدرت اعمال میشود؛ ولی به محض آن که یک منطقه مرزی و یا خط مرزی به وجود آمـد، میتواند نه تنها منظره طبیعی را که جزئی از آن بشمار میرود، بلکـه عمـران و سیاسـت هـای کشورهای مجاور را نیز تحت تأثیر قرار دهد (پرسکات ،١٣٥٨: ٦١) مطالعه درباره نقش مرزهـا بـه عنـوان یـک پدیـده جغرافیـای سیاسـی و تـأثیر آن بـر فضـای جغرافیایی پس کرانه آن با توجه به مفهوم جدید جغرافیـایی سیاسـیکـار تـازه ای اسـت کـه میتواند به تقویت ادبیات این موضوع در جغرافیای سیاسـی کمـک کنـد، وانگهـی مطالعـه بازتاب های فضایی تصمیم سیاسی پس از جنگ سـرد مبنـی بـر بازگشـایی مرزهـا و توسـعه تعاملات فضایی بین ایران و همسایگان شمالی به ویژه جمهوری آذربایجان موضوع جدیدی است که میتواند علاوه بر تقویت ادبیات جغرافیای سیاسی، بـه بـازنگری سیاسـت مزبـور و بهینه سازی آن کمک کند."