چکیده:
احزاب سیاسی از طریق اجرای کارکردهایی مثل انتقال خواسته های مردم به حاکمیت ، تربیت نیروهای سیاسی برای اداره کشور و نهادمند کردن رقابت سیاسی قانونی در تحقق توسعه سیاسی به ایفای نقش می پردازند. از سوی دیگر دلایل متعدد سیاسی ،اقتصادی،فرهنگی، و عملکرد نخبگان سیاسی و حزبی در ناکامی احزاب سیاسی در ایفای نقش خود اثرگذار هستند. مقاله حاضر به دنبال بررسی این سوال اصلی است که علل شکل گیری حزب جمهوری اسلامی و نقش آن در مساله تحزب در ایران چیست و بر اساس روش تحلیل داده های تاریخی فرضیه اصلی زیر را به آزمون گذاشته است که حزب جمهوری اسلامی برای حفاظت از انقلاب اسلامی و جلوگیری از انزوای نیروهای مذهبی در جامعه انقلابی به وجود آمد و در تثبیت نظام سیاسی جدید و تاسیس نهاد های انقلابی ، تدوین قانون اساسی، رقابت با احزاب سیاسی غیر ولایی وتربیت نیروهای سیاسی لازم برای اداره کشور نقش بسیار مهمی ایفا کرد، اما فراگیر و جبهه ای بودن آن ، نحوه عضوگیری، عدم دقت و سختگیری در پایبندی اعضا به اهداف مرامنامه حزب، شهادت اولین و موثرترین دبیرکل حزب - آیتالله بهشتی- ، ناهمگونی تفکر و آمال نخبگان حزبی مخصوصا شورای مرکزی آن ، و در نهایت دوگانگی در شیوه تعامل حزب با قوه مجریه در کنار سایر علل، حزب مذکور را با ناکامی در استمرار فعالیت خود مواجه ساخت و تجربه تلخ دیگری در حیات احزاب سیاسی ایران را رقم زد.
خلاصه ماشینی:
مقاله حاضر بهدنبال بررسی این پرسش اصلی است که «علل شکلگیری حزب جمهوری اسلامی و نقش آن در مسئله تحزب در ایران چیست؟» و براساس روش تحلیل دادههای تاریخی، فرضیه اصلی زیر را آزمودهاست که «حزب جمهوری اسلامی» برای حفاظت از انقلاب اسلامی و جلوگیری از انزوای نیروهای مذهبی در جامعه انقلابی بهوجودآمد و در تثبیت نظام سیاسی جدید و تأسیس نهادهای انقلابی، تدوین قانون اساسی، رقابت با احزاب سیاسی غیرولایی و تربیت نیروهای سیاسی لازم برای اداره کشور، نقشی بسیار مهم ایفاکرد اما فراگیر و جبههایبودن آن، نحوه عضوگیری، عدم دقت و سختگیری در پایبندی اعضا به اهداف مرامنامه حزب، شهادت اولین و مؤثرترین دبیرکل حزب (آیتالله بهشتی)، ناهمگونی تفکر و آمال نخبگان حزبی بهخصوص شورای مرکزی آن و درنهایت، دوگانگی در شیوه تعامل حزب با قوه مجریه در کنار سایر علل، حزب یادشده را با ناکامی در استمرار فعالیت خود مواجهساخت و تجربه تلخ دیگری را در حیات احزاب سیاسی ایران رقمزد.
حزب جمهوری اسلامی نیز بهرغم کارکردهای بسیار مثبت و نقش سازنده در تثبیت انقلاب اسلامی و نهادهای آن، سازماندهی نیروهای سیاسی معتقد به ولایت فقیه در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی، تربیت نیروهای متخصص سیاسی لازم برای اداره کشور، پاسخگویی به شبهات واردشده به ساختار و اهداف جمهوری اسلامی ازسوی مخالفان این نظام و سایر اقدامهای مثبت آن حزب؛ به دلایلی مختلف، مانند بسیاری دیگر از احزاب سیاسی ایران به برخی از مشکلات و عوامل ناکارآمدکننده یادشده مبتلا شد و در رسیدن کامل به اهداف طراحیشده خود ناکامماند که در ادامه مقاله، ضمن تشریح روند تشکیل آن حزب، مشکلات موجود در راه آن و درنهایت، تعطیلی حزب توضیحدادهخواهندشد.