چکیده:
روشنفکری به دنبال رویارویی جریانات دینی- کلیسایی با دستاوردهای علمی و بشری بود که پس از چند قرن چالش شدیدی را میان دین، علم و سیاست به وجود آورد. این پدیده در برههای از تاریخ (دوران قاجاریه) با همان ویژگیهای غربی خود وارد ایران شد و در مواجه با نهضت مشروطه مجالی یافت تا بتواند عقاید و افکار خود را بر جامعه حاکم و از فرصتهای به وجود آمده استفاده نماید.
این نوشتار، ضمن اشاره به مفهوم روشنفکری در غرب و مختصات آن به بررسی وضعیت روشنفکری در دوران مشروطه پرداخته و چالشها و فرصتهایی را که این گروه در جامعه با آن مواجه بوده است تبیین مینماید.
با توجه به چالشها و فرصتهایی که این جریان داشته میتوان نتیجه گرفت اگر چه روشنفکران با طرح مفاهیمی چون حکومت قانون، آزادی خواهی، ملّیگرایی و... در جهت محدود کردن نظام استبدادی گام برداشته و با شعار رفع عقبماندگی جامعه ایران حرکت کردند اما اتکای بیش از حد و تسلیم آنها در برابر غرب، عدم پایگاه مردمی و از همه مهمتر مقاومت و مخالفت با نهاد روحانیت و دین، در عمل به یکی از عوامل اصلی انحراف در مشروطه مبدل شد که موجب محکم شدن جای پای استعمار در کشور و روی کارآمدن استبداد رضاخانی گردید.
Intellectualism placed religious Christian church supporters against scientific mankind achievements that led to deep challenge among religion، science and politics. This phenomenon and its western characteristics entered Iran during Ghajar dynasty and while confronting Iranian constitutional movement، it had the chance to rule out the society through intellectual ideas and opinions and enjoy the opportunities. In this article، western intellectualism and its specifications described and then its influence on Iranian constitutionalism movement as well as its challenges and opportunities articulated. Given these challenges and opportunities، one can concludes that although intellectuals brought up concepts like the rule of law، freedom، nationalism، etc and thereby helped to constrain Ghajar monarchies and decrease backwardness of the society، but their strong reliance and deep submission to west، lack of public base and most importantly their resistance and opposition toward clergies and Islam، actually formed one of the pillars of constitutionalism movement diversion and finally consolidated colonialism and established Reza Khan totalitarianism.
خلاصه ماشینی:
کل فیلسوفان آن اقالیم متفق هستند در این که اعتقادات دینیه موجب ذل-ت ملک و ملت است در هر خصوص » )آدمیت ، ١۹١:١٣٤۹( به هر حال شکی نیست که اقدامات خصمانه و از سر ناآگاهی ی-ا مغرض-انه ای-ن روشنفکران بر ضد آموزه های دینی اسلام باعث لط مات جدی ب-ه نهض-ت مش-روطیت ، ایجاد اختلاف در جامعه ، بدبینی علما و فقها نسبت به دستاوردهای غرب، ب-ه انح-راف کشاندن مردم و زمینه سازی برای نفوذ هر چه گسترده ت-ر اس-تعمار در کش-ور ش-د و از جمله چالش های جدی بود که در برابر روشنفکران وجود داشت .
دستگاه سلطنتی اگر چه بخش عمده ای از روشنفکران ایرانی ، چنانچه در جریان شناسی این گروه بی-ان شد، پیوندهایی با دستگاه سلط نتی داشتند و در سال های ج-وانی در قال-ب دانش-جو ب-ه فرنگ اعزام شده و بعدها هم به عنوان وکیل و وزیر و سفیر در همین دستگاه مش-غول به کار می شدند، اما استبداد و تمامیت خواهی حکومت قاجار با آنچه که آنان در جه-ان غرب مشاهده کرده بودند، فرسنگ ها فاصله داشت و باعث می شد آنان علاوه ب-ر نه-اد دین و روحانیت تاحدی در مقابل نهاد سلط نت نیز قرار گرفته و ب-ه منتق-دان آن مب-دل شوند.
در واقع شرایط نامساعد سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران که در اثر بی کفایتی شاهان قاجار و دخالت ها و تجاوزه-ای روس و انگل-یس روز ب-ه روز وخیم تر می شد، به آنها امکان داده بود تا با ط-رح ش-عارهای جدی-د مانن-د دموکراس-ی ، مشروطیت ، پارلمان ، آزادی، برابری و در یک کلام حکومت قانون زمینه را برای جل-ب توجه عموم به خود فراهم کنند، هر چند چنانچه بیان شد، نامأنوس بودن ک-لام و ط-رز فکر این گروه باعث شد مردم با روشنفکران غرب زده پیوند عمیقی برقرار نکنند.