چکیده:
زیارت مشاه ده شریفه ، این دیدار هدفدار تنها مربوط به دوران ما نیست ، سرچشمه این حرکت از صدر اسلام و از سنت های پیامبر اکـرم (ص ) مـی باشـد و بـا آداب و اعمال خاصی ادا می گردد، یکی از این آداب زیارتنامه خوانی است . در گذشته بـه علـت برخـوردار نبـودن اکثریـت مـردم از نعمـت سـواد، ضـرورت شـغلی بـه نـام زیارتنامه خوان در حرم مطهر امام رضا(ع ) احساس می شده است . از دوره های قبل از صفویان ، سندی مبنی بر نظام مند بودن این شغل در آستان قدس در دست نیست امـا در دوره صـفویه و ایجـاد نظـم و ترتیـب خـاص در تـشکیلات آسـتان قـدس رضوی ، زیارتنامه خوانی جـزء مناصـب رسـمی و از مـشاغل مـوروثی ایـن آسـتان ملایک پاسبان گردید و زیارتنامـه خـوان هـا از محـل موقوفـات مواجـب دریافـت می کردند. در دوره افشاریه نایب الزیاره نیز بـه تـشکیلات زیارتنامـه خـوانی اضـافه گردیــد. بــا گــسترش تــشکیلات آســتان قــدس در دوره قاجــار تعــداد و نظــام زیارتنامه خوانی نیز به صورت منظم تری درآمد تا اینکه در دوره پهلـوی ایـن نظـام به فرم اداری تبدیل شد. بررسی اسناد مربوط به تشکیلات ، تغییرات ، شخصیت های دارای پایگـاه اجتمـاعی خاص در این شغل موضوع اصلی مقاله حاضر است ، سپس وظـایف و امـوری کـه توسط زیارتنامه خوان ها انجام می شد را بیان کرده ایم .
خلاصه ماشینی:
"مقدار کمی از این اسناد نیزمربوط به درخواسـت هـای خـدمت بعـضی از ایـن زیارتنامه خوانان است که برای فرزنـد یـا بـستگان خـود در تـشکیلات آسـتان قـدس 10 تقاضای شغل نموده اند / منصب زیارتنامه خوانی زیارتنامه خوان شخصی بود که در یکی از ورودی های حرم مطهر می ایستاد و پی درپی از تازه واردین می پرسید که برایـشان زیارتنامـه بخوانـد یـا نـه ؟ در صـورت دریافت پاسخ مثبت ، همراهشان به راه می افتاد و نرسیده به در دوم طلا مکث می کرد و با صدای بلند و آهنگ مخصوص اذن دخول را کلمه به کلمه می خواند و بـه آنـان هم اشاره می کرد که تکرار نمایند سـپس بـه راه مـی افتـاد و دوبـاره در برابـر ورودی سوم می ایستاد و به همان ترتیب اذن دخول دوم را هم می خوانـد و همـه بـا هـم وارد حرم می شدند و رو به قبله می ایستادند و فقراتی از زیارت حضرت ابا عبدالله الحـسین 11 را می خواند و در آخر برای قبول حاجات دعا می کرد.
بر طبق طومار علیشاهی تشکیلات اداری آستان قدس به طور مـنظم ، مرتـب و مشخص گردیـد و یکـی از شـروط وقفنامـه علـی شـاه افـشار وجـود نایـب الزیـاره بـا پرداخت مواجب معین از محل موقوفات بود و تعداد زیادی از اسناد مربـوط بـه ایـن دوره با عنوان نایب الزیاره مخصوص مرحوم علی شاه است که علاوه بر مـواجبی کـه از محل شغل اولیه خود مثل خادمی یا فراشـی دریافـت مـی کردنـد، مواجـب سـالیانه 48 معینی نیز از محل موقوفات با عنوان نایب الزیارگی به آنان پرداخت می شد."