چکیده:
نویسندگان پارسینویس از گذشته به استفاده از امثال عربی در کتابها و رسائل خود علاقهمند بودهاند و از یک سو آنها را برای تبیین بهتر مقاصد خود به کار میبرده و از سوی دیگر بدین وسیله آشنایی ژرف خود را با ادب تازی به رخ میکشیدهاند. یکی از متون مهم زبان فارسی بویژه در حوزة ادبیات عرفانی که گنجینهای سرشار از مفاهیم و موضوعات مختلف به شمار میرود، نامههای عینالقضات همدانی است که به دلیل نبود فهرستی جامع و متنوع برای آن، چندان که باید و شاید مورد استفادة پژوهشگران و محققان قرار نگرفته است. در این جستار نویسنده امثال عربی به کار رفته در این متن را استخراج کرده و با کتب مهم امثال و ادبیات عرب تطبیق و از این رهگذر نشان داده است که قاضی در میان مکتوبات خود، 73 مثل عربی را به کار برده است که در میان آنها افزون بر امثال کهن، امثال مولّدون هم دیده میشود. همچنین حدود یکپنجم این امثال در مثلنامههای کهن عربی و امهات کتب ادبیات تازی که از رهگذر حوادث روزگار مصون مانده و به دست ما رسیده است دیده نمیشود. بنابراین فهرست ارائه شده در این جستار همراه با توضیحات آن، نه تنها شماری مثل را به گنجینة سرشار و غنی امثال عربی میافزاید، که تبحر قاضی را در ادبیات عرب بهخوبی نشان میدهد و افزون بر این، تا حدی منابع وی را نیز در نگارش نامهها مشخص میکند.
Persian authors have long since been interested in making use of Arabic sayings in their books and treatises, on the one hand, to better express their intended views and, on the other, by doing so, to show off their deep knowledge of Arabic literature. One of such Persian texts – on mystical literature, in particular-, which is counted as a treasure replete with various ideas and topics, is ‘Ayn al-Qozat Hamadani’s Letters. Nevertheless, because no comprehensive index has been provided for these letters, they have not been benefited from by scholars and researchers as much as they should.
The present writer has extracted the Arabic sayings appearing in this source and compared them against important books on Arabic sayings and literature, thus demonstrating that the Qazi ‘Ayn al-Qozat has made use of as many as 73 Arabic sayings including, in addition to ancient sayings, some of Movalladun’s sayings as well (Movalladun being those Arab poets born in the early time of Islam). About one-fifth of these cannot, however, be found in old Arabic books of sayings and most important books of Arabic literature. The list we have prepared not only adds to the rich treasure of old Arabic sayings but also clearly demonstrates the Qazi’s mastery of Arabic literature, showing, to some extent, his sources in writing the Letters, Arabic books of sayings.
خلاصه ماشینی:
"شاعری به نام احمدبن ابی طاهر خراسانی (م ٢٨٠ ق) احتمالا با توجه به سـخن حضرت عیسی (ع ) یا حدیث پیامبر (ص ) سروده است : إنـــی و تزیینـــی بمـــدحی معشـــرا کمعلـــــق درا علـــــی خنزیـــــر (ثعالبی ، همان ، ص ٩٣) در عهد جدید، انجیل متی ، از زبان حضرت عیسی (ع ) آمده اسـت : «آنچـه مقـدس است به سگان مدهید و نه مرواریدهای خویش پیش خوکان اندازید» (عهـد جدیـد، ص ١٥٢) که ترجمۀ عربی آن ، یعنی «لا تطرحوا الـد ر تحـت أرجـل الخنـازیر» در بسیاری از کتب دورة اسلامی آمده و به صورت ضرب المثلـی سـایر بـوده اسـت (از جمله ، نک: ثعالبی ، التمثیل ، ص ١٥؛ زمخشری ، ربیع ، ج ٤، ص ٣٥).
من سعی رعی و من نام احتلم (ج ١، ص ٣٧١، ب ٦١٨) یعنی : هرکس بکوشد، گله را به چرا می برد (به مقصود می رسـد) و هـرکس بخوابـد، خواب می بیند (میدانی ، همـان ، ج ٢، ص ٣٨٧ کـه قسـمت دوم مثـل را بـا تغییـر «رأی الاحلام » به جای «احتلم » آورده و آنها را در زمرة امثال مولدون دانسـته اسـت ؛ نیـز، نـک: قرةالعین ، ص ٤٦؛ ملطیوی ، همان ، ص ٤٩٧).
/ / / / / / / / / / / نظامی با عنایت به این مثل سروده است : چو بد کـردی مبـاش ایمـن ز آفـات کـه واجـب شـد طبیعـت را مکافـات (نظامی ، خسرو و شیرین ، ص ٤٤٣؛ نیز، نک: نسفی ، همانجا) در امثال و حکم به صورت «المکافات فی الطبیعۀ راحۀ» آمده اسـت (دهخـدا ١٣٧٧: ٢٧٣/١؛ نیز، نک: نظام الحسینی ، همان ، ص ٢٤)."