چکیده:
آتش به دلیل وابستگی زندگی بشر بدان، در اساطیر اغلب ملل، دارای قداست و اهمیت ویژه است. قداست آتش در اساطیر از نقشهای الهی و مینوی که بدان دادهشده تا آزمون، راهنمایی، پالایندگی و واسطگی زمین و آسمان را در بر میگیرد؛ علاوه بر این، در اساطیر برخی ملل، یکی از خویشکاریهای آتش، مجازات بدکاران است. آتش در ادیان کارکردهایی مشابه اساطیر دارد، اما این کارکردها از حیث ماهوی و چیستی، متفاوت است. در عرفان نیز شاهد برخی کارکردهای آتش هستیم که گمان میرود با اساطیر در پیوند باشد. این پژوهش برای یافتن ارتباط کارکردهای آتش در اساطیر و عرفان، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و شیوة جمعآوری اطلاعات کتابخانهای شکل گرفته است. نگارندگان پس از بررسی و تطبیق کارکردهای آتش در اساطیر، ادیان و عرفان به این نتیجه رسیدهاند که کارکردهای آتش در عرفان که برای تبیین معرفت، عشق، آفرینش و پلیدی به کار رفته است، از جهاتی با اساطیر و از جهاتی نیز با ادیان پیوند دارد. کارکردهای معرفت، عشق و پاککنندگی، مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر اسطورهها بوده است و کارکرد پلیدی با توجه به اینکه مطابق باورهای اسلامی، ابلیس از آتش خلق شده، نشأت گرفته از دین اسلام است.
خلاصه ماشینی:
قداست آتش در اساطیر از نقش های الهی و مینوی که بدان داده شده تا آزمـون ، راهنمایی، پالایندگی و واسطگی زمین و آسمان را در بر میگیرد؛ علاوه بر این ، در اسـاطیر برخی ملل ، یکـی از خویشـکاریهـای آتـش ، مجـازات بـدکاران اسـت .
نگارندگان پس از بررسی و تطبیق کارکردهای آتش در اساطیر، ادیان و عرفان به این نتیجه رسیده اند که کارکردهای آتش در عرفان که برای تبیین معرفت ، عشق ، آفرینش و پلیدی به کار رفته است ، از جهاتی با اساطیر و از جهاتی نیز با ادیان پیوند دارد.
کارکردهای معرفت ، عشق و پاککنندگی، مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر اسـطوره هـا بـوده اسـت و کـارکرد پلیدی با توجه به اینکه مطابق باورهای اسلامی، ابلیس از آتش خلق شده ، نشأت گرفتـه از دین اسلام است .
(همان : ١٤٤) علاوه بر این ، در زمینۀ آتـش در اسـطوره هـا و آیین های کهن ، پژوهش هایی انجام شده است ؛ از جمله : در مقالۀ «نمادینگی آتش و بازتـاب آن در متون اساطیری و حماسی ایران » (واحددوسـت ، ١٣٨٤: ١٧٥-١٨٧) بازتـاب آتـش در اسطوره ها و حماسه های ایرانی بررسی شده اما به بازتـاب آتـش در عرفـان پرداختـه نشـده است .
١. ٤ اساطیر یونان آتش در اسطوره های یونان نیز دارای قداست و اهمیت بوده است و یونانیان الهـه - ایزدانـی برای آتش در نظر گرفته بودند.
بنابراین عشق در آثار عرفانی جـایگزین آتـش در باورهـای اسـاطیری اسـت و کاربرد آتش در عرفان به عنوان نماد عشق ، نشأت گرفته از اساطیر است .