چکیده:
هنر کتابت قرآن کریم، از نخستین سده های ظهور اسلام به عنوان متعالیترین و ماندگارترین نسخی به شمار می رود که از ابتدا بهترین نمونه های هنری چون خوشنویسی و تذهیب را در خود جای داده است. در نگارش و تزیین این نسخ، رنگ به عنوان یکی از عناصر اصلی اجرایی به یاری کاتبان و مذهبان آمده است. در سده های نخست هجری کتابت قرآن سادگی و بی آلایشی خاصی داشت که همین امر سبب کاربرد محدود رنگها گردید. کاتب از مرکب مشکی و قهوه ای تیره برای نگارش آیات الهی استفاده میکرد و رفته رفته مطابق با سیر تحول کتاب آرایی قرآن، چون اعرابگذاری، رنگهای متنوعتری نیز به کار رفت. نمود تحولات کاربرد رنگ علاوه بر خطوط، در تزیینات قرآن های پیش از قاجار نیز ادامه یافت. در دوران قاجار با ورود چاپ سنگی و در دوران پهلوی با ورود دستگاههای جدید کماکان شاهد چاپ قرآن های نفیس هستیم؛ این در حالی است که رنگهای قرآن های خطی همچنان کاربرد داشته، همچون رنگهایی که برای اعراب، حروف و نقوش استفاده شده است. محقق در این پژوهش به بررسی رنگهای خطوط، نقوش و علایم قرآن های خطی پیش از قاجار با نمونه های چاپی دوران قاجار و دوران پهلوی میپردازد. روش تحقیق در این پژوهش به لحاظ ماهیت از نوع کاربردی و بر مبنای حوزه اجرایی، توصیفی-تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات نیز از نوع کتابخانه ای است.
خلاصه ماشینی:
"- تزیینات صفحات تا حد زیادی یکنواخت بودن را که در اثر عدم کاربرد رنگ در نخستین نمونههای چاپ سنگی حاکم بود از بین برد و فضای رنگی متنوع و منحصر به فردی بهوجود آورد (همان: 51) 3- تحلیل رنگهای بهکار رفته در قرآنهای چاپی دوران قاجار و پهلوی با قرآنهای خطی پیش از آن در ایران.
- استفاده از رنگهای بسیار درخشان نظیر طلاکاری همراه با نقوشی به رنگ سبز، قرمز و گاهی آبی و لاجوردی، علاوه بر قرآنهای چاپی نشان داده شده، در قرآنهای خطی دوران تیموری و بهطور ویژه دوران صفوی بهکار رفته است و رنگ غالب در تزیینات صفحات آغازین این قرآنها محسوب میشود.
رنگهای لاجورد، طلایی، سفید، قرمز و سبز در قرآنهای چاپی همچنان یاد آور نسخههای خطی دوران تیموری و صفوی هستند زیرا بیشتر به تبعیت از قرآنهای خطی این دورهها بهویژه صفوی، صفحات آغازین کتاب خود را با رنگهای مذکور میآراستند که در نمونه چاپ افست از روی خط احمد نیریزی به سال1344 به خوبی آشکار است.
در پایان میتواند چنین گفت که تصاویر ارایه شده از سدههای نخست هجری تا دوران پهلوی انواع رنگهای بهکار رفته در قرآنها را مشخص نمود تا خواننده با مشاهده این روند، تغییرات صورت گرفته در یکی از عناصر بصری با عنوان رنگ را مشاهده نماید و زمینه را برای مطالعات جامعتر درباره قرآنهای خطی و بهویژه چاپی فراهم سازد."